Tíminn - 19.11.1994, Blaðsíða 5
Laugardagur 19. nóvember 1994
5
Framtíöarmenn. Tímamynd CS
Landið passar ekki þjóbinni
Oddur Ólafsson skrifar
ísland er einkar óhentugt í laginu fyrir
þjóðina sem þaö byggir. Fámenniö og
stærö landsins valda því aö íbúarnir eru
varla í kallfæri hver við annan og sími og
útvarp eru ekki nema tálmynd um
ímyndaða nálægö. Þaö hefur engin áhrif á
hríöarkófiö og ófæröina á Melrakkasléttu
þótt íbúarnir þar horfi á léttstígar Reykja-
víkurdætur spóka sig í haustblíöunni í
Austurstræti í beinni útsendingu sjón-
varps.
Viö áætlanagerö af flestu tagi er reiknað
út frá þeirri forsendu aö hér búi einhverj-
ar milljónir manna þótt Hagstofan telji aö
landsmenn séu ekki fleiri en 265 þúsund.
í sjö sveitarfélögum höfuöborgarsvæðis-
ins búa 154 þúsund manns og í öörum
sveitarfélögum 111 þúsund, þar af 50 þús-
und manns í 10 kaupstöðum sem telja 2
þúsund íbúa og fleiri.
Af þeim 103 þúsund ferkílómetrum, sem
landið er aö flatarmáli, er gróft taliö aö
um tíu af hundraði séu gróðurlendi, gra-
stoppar á stangli og skófir ekki taldar
meö, og af því séu tíu af hundraði sem
teljast byggilegt. Annað eru jöklar, fjöll og
„köld og blaut eyöimörk." Strandlengjan
er lengri en svo að hugur manns átti sig á
slíkum vegalengdum.
Grasnytjar og
bátanaust
Hvoru megin marka hins byggilega
heims landiö liggur skiptir ekki máli, því
hér er búiö hvort sem það er samkvæmt
guöa og manna lögum eöa ekki, enda er
mála sannast að þessi skrýtna þjóð hefur
aldrei kunnaö aö búa í landinu, hvorki
fyrr né síöar. Þar sem íslendingar gera sér
aldrei grein fyrir hve fáir þeir eru er varla
von til ab þeir hafi nokkra heildarsýn yfir
umfang landsins sem þeir þrjóskast viö aö
byggja.
Nútímalegt og tæknivætt þjóöfélag er
skipulagt að hætti bændasamfélagsins,
þar sem grasnytjar eru helsta auðlindin.
Útvegsbændur sitja við forn naust og gera
út verksmiðjutogara og stór og afskaplega
vel búin nótaveibiskip frá verstöövum,
þaöan sem stutt er að sækja á fengsæl mið
á opnum árabátum.
Þetta sambland fornra og nýrra atvinnu-
hátta er til dæmis kölluð byggbastefna
sem leitast viö að viðhalda „jafnvægi í
byggð landsins." En jafnvægið, þaö hefur
tilhneigingu til aö raskast þeim mun örar
sem meira er gert til að halda því í gömlu
formi, eöa kannski fremur aö þaö raksast
þrátt fyrir öll bjargráðin vegna þess aö
björgunarsveitirnar vita ekkert hverju þær
eru og bjarga og til hvers.
Töfrar
Eitt töframeöaliö tii aö koma í veg fyrir
aö grasnytjar fari til spillis og aö verstöðv-
ar forfeðranna verpist möl og sandi eru
samgöngur. Trúin á aö samgöngubætur
séu allra meina bót er svo rík meðal lands-
manna aö hver sem á móti mælir er tal-
inn nánast þjóðníbingur.
Þessi trú er svo sterk ab þegar galdramað-
ur útvegaði töfravél frá Ameríku fyrir svo
sem tveim áratugum og gaf fyrirheit um
að láta hana svífa yfir mýrar og hrjóstur
og leggja vegi á svipstundu og fyrirhafn-
arlaust, vildu flestir trúa og á rengingar-
menn var ekki hlustaö. Enda voru þeir
ekki annaö en úrtölu-
menn og mannleysur.
Þetta ótrúlega hysteríis-
kast rann ekki af þjóö-
inni fyrr en töframaöur-
inn var látinn sanna getu
sína og maskínunar fyrir
stóran pening úr ríki-
skassanum. Sumir trúa
jafnvel enn á vegama-
skínuna góöu þrátt fyrir
ólukkans prufukeyrsluna.
Dýrmætur tímasparnaöur
Togari, hafnargerö og fótboltavöllur eiga
aö koma í veg fyrir að unglingarnir hleypi
heimdraganum, og sé kvenfólkinu séö
fyrir nægum ormafiski að hreinsa telst at-
vinnuástand gott í sjávarplássunum.
Til sveita er þaö einkum naumt skammt-
aö búmark og ónóg mjólkurneysla sem
stendur búsæld fyrir þrifum. Úr þessu er
erfitt aö bæta og er landbúnaðurinn tal-
inn standa þeim mun verr eftir því sem
tæknivæðing, verkþekking og framleiðni
eykst. Er þetta ein af furöum þjóölífsins.
En þaö er eru samgöngurnar sem bægja
öllum vandamálum frá, aöeins ef þær eru
bættar nóg. Þaö vekur glæstar vonir í
brjóstum manna þegar sérfræöingarnir
eru aö útskýra hagkvæmni vegalagninga.
Brýr yfir firöi og nýjar sneiöingar um
fjallaskörö stytta leið milli til aö mynda
Reykjavíkur og ísafjarðar um kannksi sjö
kílómetra og sífellt er veriö ab reikna
hvernig losna má viö 10 til 30 mínútna
akstur meö milljarða vegaframkvæmd-
um.
Tími ferðalanga er greinilega dýrmætari
en allra annarra. Og þaö er sama hvaö það
kostar, samgöngubætur eru allra meina
bót þótt þaö liggi í augum uppi að þær
skipta sáralitlu máli hvaö varöar búsetu
eba atvinnulíf, hvaö sem öllum trúar-
brögöum líður.
Veöurlag og ófærö eru oftast meiri farar-
tálmar átta mánuöi ársins um mestan
hluta landsins en krókóttir malarvegir
voru ábur fyrr. Svo má ekki gleyma aö
samgöngudýrkunin byggist fyrst og
fremst á því aö hún gerir fólki kleyft aö
þurfa ekld að húka heima hjá sér, hvort
sem búið er í þéttbýli eða strjálbýli.
Svo má benda á aö fínir vegir og mikil
bílaeign er aö ganga af verslun og alls
kyns þjónustu á landsbyggðinni dauöri.
18 þjóbir á 18 eyjum
í bók sinni um Færeyjar gerir Eðvarö T.
Jónsson m.a. nokkra grein fyrir þeim
þjóöareinkennum sem
eru á góðri leiö meö aö
steypa þarlendum í
glötun.
Hann segir að það sé
eins og að 18 litlar
þjóöir byggi eyjarnar. í
augum íslendinga,
Dana og annarra eru
Færeyingar ein þjóö en
sjálfir eru þeir á öðru
máli. Á hverri byggðri eyju býr ein þjóð.
Hún gætir sinna hagsmuna og lítur á
þjóöir hinna eyjanna sem keppinauta um
gæöi lands og sjávar.
Lögþingsmenn eru hver og einn fulltrúi
sinnar eyjar fremur en þeirra allra. Hat-
römm byggðastefna og fyrirgreiöslupólit-
ík er það sem færeysk stjórnmál snúast
um og útvegun skipa, fiskvinnslustöðva,
hafna, vegalagninga og kjánalegra og
ónauðsynlegra jaröganga eru baráttumál
pólitíkusanna.
Kjósendur á eyjunum átján líta ekki til
annarra hagsmuna en þeirra sem varöa
sitt litla samfélag og eftir þeim þanka-
gangi dansa stjórnmálamennirnir og ýta
undir hann fremur en hitt.
Sundurlyndisfjandinn
Þaö er gömul saga og ný ab sundurlynd-
isfjandinn hefur staðið mörgum góöum
málum fyrir þrifum. Oft er engu líkara en
að ísland byggi margar þjóðir og ekki
dregur framganga margra stjórnmála-
manna og fyrirgreiðslusnillinga úr þeim
grunsemdum.
Landiö er stórt, fjöllótt og vogskorið og
meö allra stjálbýlustu svæöum jaröarinn-
ar. Samt lætur mannfólkiö eins og hér búi
fjölmenni í litlu landi. Vegalengdir eiga
aö hverfa og öllum farartálmum úr vegi
rutt. Allir eiga að búa við sömu abstæður
hvaö sem landsháttum líður. Það er
heimtaö og því er lofað. Upp í ermina
auövitab.
Margir eru til kallaðir aö efla upp úlfúö
milli íbúa Innnesja og annarra lands-
manna. Þaö tekst ávallt bærilega, enda
láta þeir sem búa á höfuðborgarsvæði og
dreifhýlingar ekki sitt eftir liggja aö setja
hnýflana hvorir í aðra viö ólíklegustu
tækifæri. Samkomulag milli sveitarfélga
hér og hvar og kjördæma er svo ekkert
skárra.
Að búsetubreytingar og nýir atvinnu-
hættir séu merki um framfarir og nýja
tíma sem krefjast öðru vísi úrlausna en
bænda- og útvegsbændasamfélagið þurfti
á að halda, lætur varla nokkur maður sér
detta í huga að halda fram.
Samgöngubætur fyrir milljaröa, lögleg
körfuboltakeppnishús og þúsund tonna
árabátur í nausti eru lausnir fyrirgreiöslu-
meistaranna sem aldrei kemur viö hvern-
ig land þeirra er í laginu og hvers búiö
raunverulega þarf viö.
Kjördæmaskipanin er talandi dæmi um
stirðnaðan hugsanagang samfélags sem
einu sinni var. Hann neitar því að byggða-
stefnan tók aðra stefnu en stjórnlyndir
hugöu og aö búsetubreytingum veröur
ekki stjórnað af íhaldssömum nefndum
og stjórnum sem þingmenn kjósa sjálfa
sig í. Misvægi atkvæöa stafar af mann-
fækkun í sumum kjördæmum og fjölgun
í öbrum. En þaö eru stabreyndir sem erfitt
er ab kyngja.
Hver lifir á hverjum?
Meðal Reykvíkinga er sú skoðun áleitin
aö landsbyggðin sé óhóflega dýr í rekstri
og frek til fjárins úr landssjóðnum. Ann-
ars staðar eru þéttbýlisbúar taldir sníkju-
dýr sem lifa á framleiöslu og vinnu þeirra
sem sveitir og útnes byggja og sogi til sín
afrakstur erfiöis þeirra.
Hvorir hafa rétt eöa rangt fyrir sér skal
látiö liggja á milli hluta en aðeins bent á
aö hvorugir geta án hinna verið ef hér á
aö viðhalda sæmilega samkeppnishæfu
þjóðfélagi í tæknivæddri veröld.
Osköp væri svo notalegt ef landsmenn
gætu vanið sig af skæklatogi og tilbúinni
og upploginni hagsmunagæslu og litu til
framtíöar með sameiginleg markmiö í
huga. Þau þurfa ekki endilega að vera
skynsamleg, en helst ekki einhver kjána-
skapur aftur úr grárri forneskju nema aö
við viljum taka upp skútuútgerö og bú-
skap meö orfi og ijá á ný. Sem ef til vill er
ekki svo vitlaus hugmynd.
Æ, nei annars. Þá þyrftum viö aö losa
okkur viö elsku, hjartans bílana sem við
erum farin aö lifa fyrir eins og forfeö-
urnir sem lögðu allt í sölurnar til aö við-
halda sauöfjárstofninum. Blessuð sé
minning þeirra. ■