Tíminn - 31.05.1995, Blaðsíða 11

Mi&vikudagur 31. maí 1995
a$lÉI£KI1fe8M
11
María Markan Östlund
„Lýs, milda Ijós, í gegtium þetm-
attgeim ..."
Flestir, ef ekki allir íslendingar
hafa hlýtt á flutning Maríu
Markan á þessum sálmi, notið
mýktar og fyllingar raddarinnar
með silfurhljómnum, sem ein-
kenndi rödd hennar.
Kynni af góðu fólki skapa
margháttuð áhrif, sem endur-
óma með ýmsu móti alla ævi-
daga. Eftir að það happ féll mér
í skaut fyrir þrjátíu árum að fá
að rita endurminningar Maríu
Markan, hefur hún skipað stórt
rúm vináttu og virðingar í huga
mínum.
í því samstarfi kynntist ég fá-
gætri mannkostakonu og mikl-
um listamanni. Rauði þráður-
inn í umfjöllun hennar um
samferðamenn á ævibrautinni,
um vini og vandamenn, var að
láta ekkert það frá sér fara, sem
valdið gæti sárindum eða lítil-
lækkað aðra. Bærist talið að
ávirðingum manna, var við-
kvæðið: En þetta skrifar þú ekki.
Ung lagði María stund á pí-
anóleik, en hafði enga trú á
t MINNING
söngrödd sinni fyrr en vinkonur
hennar tóku að hæla henni og
þó einkum þegar Einar bróðir
hennar, sem þá hafði byrjað sitt
söngnám, lagði að henni að
koma með sér til Noregs til
söngnáms. Þar hóf hún nám
tuttugu og tveggja ára gömul.
Síðan fóru þau systkin saman til
Þýskalands og þar dvaldi hún
við nám og störf og fékk sína
fyrstu föstu stöður við óperu-
hús.
Hér verður ekki rakinn ferill
Maríu víða um heim, en 1941
var hún fyrst íslendinga ráöin
að Metropolitanóperunni í New
York, ein af þremur söngvurum,
sem valdir voru úr 723 manna
hópi. Það sama ár kynntist hún
Georg Östlund, sem varð eigin-
maður hennar og eignaðist með
honum einkasoninn pétur.
Skömmu eftir ráðninguna að
Metropolitan varð María fyrir
ósvífinni lygaárás í sorpblaði,
sem bendlaði hana vib ýmsa
nasista. Á styrjaldarárum voru
slíkar aðdróttanir teknar alvar-
lega og hvernig sem reynt var
aö fá þeim opinberlega hnekkt,
tókst það ekki. Eina óperuhlut-
verkib, sem María söng í Metro-
politan, var hlutverk greifafrú-
arinnar í Brúðkaupi Figaros, en
hún söng á mörgum hljómleik-
um, sem óperan efndi til. Henni
blandaðist ekki hugur um, ab
rógsgreinin hafði áhrif á stjórn-
endur óperuhússins, þrátt fyrir
að margir helstu listamenn þar
sýndu henni jafnan vinsemd.
fíún var endurráöin næsta ár,
en bið varð á að hún fengi
óperuhlutverk og sagði hún upp
samningi sínum vorið 1944.
Frá New York fluttu þau hjón
til Kanada, þar sem Georg Öst-
lund ætlaði að stofna tunnu-
verksmiðju í samvinnu vib ís-
lenska aðila. Þar töpuðu þau öll-
um sínum eignum og segir Mar-
ía að dvölin þar hafi veriö
erfiðasti þáttur ævi sinnar. Árib
1954 ákvað hún að fara heim til
íslands að halda þar hljómleika
og tókst ágætlega, auk þess sem
hún var fengin til að syngja í
tveimur sýningum í Þjóðleik-
húsinu í Cavalleria Rusticana.
Skömmu síðar varð það aö ráði
að fjölskyldan flytti til íslands
og fékk eiginmaður hennar
vinnu á Keflavíkurflugvelli, þar
sem hann starfaði til dauðadags
1961.
Jónas Jóhannsson
jótias Jóhatmsson var fœdclur í
Skógutn á Fellsströnd í Dalasýslu
18. desember 1899, eitt tíu bama
hjónanna fóhanns Jónassonar og
Júlíönu Sigmundsdóttur, er þar
bjuggu allan sinn búskap. Hann
var bóndi á Valþúfu í sötnu sveit í
áratugi. Kona Guðbjörg Andrés-
dóttir frá Þrúðardal í Stranda-
sýslu, synirþeirra Andri lyfjafnxð-
ingur og Rúnar bóndi á Valþúfu.
Jónas lést hinn 25. febniar s.l. í
Bannahlíð, vistheimili fyrir aldr-
aða á Reykhólum. Hann var jarð-
settur frá Staðarfellskirkju 3.
tnars.
Þeim fækkar nú bændunum á
íslandi, sem fæddir voru fyrir og
um s.l. aldamót og lifðu tvenna
tímana. Menn sem ólust upp
viö vinnubrögð og atvinnu-
hætti, sem viðgengist höfbu allt
frá upphafi byggðar í landinu,
með fábreyttan búnað, lítil
þægindi en mikiö strit, á tímum
þegar baráttan fyrir afkomu
fólksins var þrotlaus og hörð, en
þó aldrei trygg. Þó var aldrei far-
ið fram á meira en að hafa fyrir
nauðþurftum: fæði, klæðum og
einhverju húsaskjóli. Á þeirri
tíð var ekki amast við vinnu
barna og því síður unglinga,
frekar að lagt væri að þeim að
duga sem best. Það gæti komib
sér vel síðar á lífsleiðinni að
afa lært aö taka tij hendi, og
^érfel þ^ð I^ka, ■ ' /ív,. i
^ -ÓB; hópr^þes sara álda-
móítamanna, sem svo eru
nefndir, var Jónas Jóhannsson
frá Skógum, síðan bóndi á Val-
þúfu á Fellsströnd. Kynni okkar
hófust reyndar ekki fyrr en
hann var að mestu hættur allri
búsýslu og sonur hans og
tengdadóttir tekin við búi á Val-
þúfu. í nokkra áratugi höfðum
við þó vitað hvor af öðrum, því
lífsförunautur hans, hún Guð-
björg, var mér að góðu kunn frá
því hún dvaldi í Kollafirði á
Ströndum alveg fram á fullorð-
insár, eða til ársins 1951 þegar
fjölskylda hennar tekur sig upp
frá búi í Þrúöardal þar sem voru
leiguliöar.
Eg tel mig vita að Jónas hefði
verið sáttur viö þau orö mín að
þegar Guðbjörg kemur til hans,
þá fer hamingjusól hans að
skína fyrir alvöru. Eg tel að þau
t MINNING
hafi átt vel saman, bæði oröin
nokkuð fullorðin og þroskabar
manneskjur þegar þau taka sam-
an, Jónas kominn rétt yfir
fimmtugt. Mér er næst að halda
aö árekstrar- og misklíðarefni
hafi verið fá eða nær engin á lið-
lega fjörutíu ára sambúðartíma
þeirra.
Á heimili þeirra voru í heiðri
höfö gömul sannindi, sem þó
verða ætíð ný, að líta á öll störf,
sem vinna þurfti og vinna varð,
jafn merkileg og nauðsynleg,
rækja hvert þeirra af alúð hug-
ans og kostgæfni og alltaf með
jákvæðu hugarfari, jafnvel hin
smáu sem mörgum hættir til að .
líta á sem ómerkileg, en eru það
ekki. Fara vel með alla hluti og
sýna aöhald og fyrirhyggju í
meöferð fjármuna, nokkuð sem
virðist ætla ab vera eiginleiki
þeirrar kynslóðar, sem komin er
á efri ár, en gætir síður hjá þeim
sem yngri eru, en veröur þó æt-
íö gullvæg regla og sannindin
mestu.
Jónas var mjög félagslyndur
maður og tók mikinn þátt í
starfi margra félaga í sinni sveit.
Hann var einn af stofnendum
U.M.F. „Dögun" og var sá fé-
lagsskapui honum einkar keef^
i^ú hugsjón pg stefna, sem sul
^reyfing helst ha’ffii á oddinum; f'
átti samhljóm í skapgerð hans
og sál. Hann hafði forgöngu um
stofnun bæði sauðfjárræktar- og
nautgriparæktarfélags í sveit-
inni, var lengi í stjórn búnaðar-
félags sveitarinnar og sat í
hreppsnefnd um árabil. Þá nutu
lengi málefni bókasafns sveitar-
innar á Staðarfelli orku huga
hans og handa.
Margt er starfið hjá einyrkjan-
um og næðisstundir færri en oft
er á kosið. Á Valþúfu var þó
aldrei vanrækt að sinna gestum
sem ab garði bar, jafnvel um há-
bjargræðistímann. Jónas og
Guðbjörg áttu marga kunningja
og vini, sem sóttu þau heim til
að njóta gestrisni þeirra og
hlýju. Jónas naut þess aö blanda
geði við fólk, hann hafði þá
gjarnan uppi gamanmál og
skemmti gestum sínum meb
frásögnum og fór með vísur.
Sjálfur sinnti hann nokkuð
ljóðagerð og batt þá gjarnan
bagga sína ekki sömu hnútum
og samferbamennirnir, heldur
fór sínar eigin leiðir. Margar
vísna hans segja hlutina um-
búöalaust og eru kjarnyrtar, þó
oft sé farið nokkuö frjálslega
með formið.
Jónas var alla tíð mikill rækt-
unarmaður í sér. Eins og svo
margir af hans kynslóð, unni
hann landi ng gróðri. Eftir
tveggja vetra dvöl í bændaskól-
anum á Hvanneyri vann hann
mikið við plægingar og aðra
túnræktun bæði í Dalasýslu og á
bæjum á Snæfellsnesi. Ekki
munu þau hafa búið neinu stór-
búi á nútímamælikvaröa, en áf-
rakstur þess gaf þeim það sem
dugði vel til framfærslu fjöl-
skyldunni. Það nægði þeim,
meira kröfðust þau ekki. Nokk-
uð fullorðin drógu þau sig í hlé
frá allri búumsýslu og fluttu í
framhaldi af því til Búðardals og
eru meb þeim fyrstu sem eign-
ast þar íbúð í sambýli fyrir aldr-
aða, sem þar var þá verið að
byggja. Líkami Jónasar og þrek
er þá fariö að gefa sig eftir lang-
ferö lífsins. Þau voru því sátt við
umskiptin og höfðu síöur en
svo á móti því ab fá nú að njóta
náðugri daga en þau höfðu áður
upplifað á æviferð sinni.
Það var ánægjulegt að koma
til þeirra og notalegt að njóta
þeirra hlýja viðmóts, sem var
þeim svo eðlilegt og þau voru
svo rík af. Nú höfbu þau í fyrsta
sinn nægan tíma og sem meira
var voru sátt við líf sitt og um-
hverfi allt. Vib Jónas áttum
a.m.k. eitt sameiginlegt áhuga-
mál, sem leiddi af sér nokkur
Michael Foot
Michael Foot, eftir Mervyn Jones. Victor
CoUancz, 570 bls^£20.
f 'rifdómi í Financial es \9.-
20. mars 1994 sagði: „Samningu
ævisögu Michaels Foot tók Mervyn
Jones að sér, gamall vinur hans og
sálufélagi, blaðamaður og höfund-
ur margra skáldsagna. Sú útgáfa
ævisögunnar, sem nú er birt, nem-
ur 570 bls., en óstytt hefur hún nú
verið lögð í vörslu í Museum of La-
bour History í Manchester."
„Foot hefur ávallt verið mjög
geðþekkur maður, en fram eftir
pólitískri ævi hans náðu áhrif hans
skammt. Tvennt kann hann að
hafa unnið sér til frægðar í bresk-
um stjórnmálum. Hið fyrra er, að
hann var einn upphafsmanna
„Campaign for Nuclear Disarma-
ment" (Baráttunnar fyrir kjarn-
orkuafvopnun), síðla á sjötta ára-
tugnum. Hvað sem hallmælendur
hennar segja, vakti hún menn til
umhugsunar um þau vandamál,
sem kjarnorkuvopn vekja upp.
iiún stuðlaöi líka að gerö sarpn-
ftjgsins um banu víð tilr^unurn
með kjarnorkuvopn, secrt var fýríta
skrefið til aö setja þau undir alþjóö-
Iegt eftirlit. — Um síðara tilkall
hans til frægðar hefur kviödómur-
inn enn ekki skilað áliti, en til
bráðabirgða verður á þaö fallist. Án
hiks segir Mervyn Jones: „Staða Mi-
chaels Foot í sögunni er að sönnu
sú, að hann var maðurinn, sem
bjargaði Verkamannaflokknum."
„Michael Foot, sem af frjálslyndu
fólki er kominn, aöhylltist í tyrstu
Frjálslynda flokkinn. ... Að loknu
námi við Háskólann í Oxford réðst
hann til skipafélags í Liverpool,
sem hægrisinnaður bróðir Staffords
Cripps veitti forstöðu, og í Mersey-
side snerist hann til sósíalisma. ...
Foot varð skjólstæðingur Beaver-
brooks lávarðar og ritaöi í blöð
hans. Hetja hans varð Aneurin Be-
van, en ævisögu hans reit Foot síð-
ar. ... Foot var kjörinn á þing fyrir
Plymouth Devonport 1945 og hélt
Eftir heimkomuna hóf María
annan þátt ævistarfs síns, sem
var söngkennsla. Á þeim vett-
vangi hefur hún einnig markað
djúp spor í þjálfun góðra söngv-
ara. í nemendahópnum eignað-
ist hún líka fjölda góðra og
tryggra vina.
Þegar kom að lokum skrán-
ingar endurminninga hennar.
lét hún svo um mælt: „Ég hef
um flest veriö gæfumanneskja.
Ég fékk að njóta hæfileika
minna, ég eignaðist góðan eig-
inmann og son og hef ánægju-
legt starf."
Ég læt fylgja þessum ófull-
komnu minningaroröum það
mat, sem ég skráði á síðustu
blaðsíðu bókarinnar:
„í fari hennar er þrennt eink-
um áberandi: reisn hinnar
heimsvönu konu, hispursle; si
og hlýja."
Bjart er það Ijós, sem leikur
um minningu listamannsins og
höfðingskonunnar Maríu Mark-
an Östlund.
Syni hennar og öðrum vanda-
mönnum sendi ég samúðar-
kveöjur.
SigríðurThoi lacius
samskipti okkar á milli, þótt
samfundir okkar yrðu færri en
mér finnst nú að æskilegt hefði
verið, en það var áhugi okkar
fyrir pappír og þá sér í lagi þeim
sem eitthvað var á prentað. Við
skiptumst á vísum og stuttum
frásögnum úr nokkuð ólíku
reynsluumhverfi og oft frá ólík-
um tíma. Það var mér mikils
virði að eignast slíkan kunn-
ingja og mér fannst einkar nota-
legt í návist hans og þeirra
hjóna, þess er gott aö minnast.
Jónas mat konu sína mikils,
hún var sólargeislinn besti sem
Iífið gaf honum. Fyrir þann sól-
argeisla var hann ætíð þakklát-
ur, það bæbi sagbi hann og
sýndi vel. Þau eignuðust tvc
syni: Andra, sem er lyfjafræö-
ingur aö mennt og starfar í
Reykjavík, og Rúnar sem er
bóndi á Valþúfu.
Á fyrri hluta síbasta árs fer
slappleiki Jónasar að ágerast og
dvelur hann á sjúkrahúsi um
skeið. í framhaldi af því flytja
þau sig um set og setjast ab í
Barmahlíð á Reykhólum. Þar
lést hann 25. febr. s.l. Hann
hafði búið í Dalasýslu alla sína
ævi, utan þetta síöasta ár.
Blessuö sé minning hans.
Guðfinnur S. Finnbogason
Fréttir af bókum
því þi/igsætj í 10 ár. Eftirmaður Be-
vanSis'em þijigmabur Ebbw Vá'le
varð hann "1960. Þótt Foot yfbi
vel ljóst sem samherji Bevans, hve
hætt er viö flokkadráttum í Verka-
mannaflokknum, tók hann sér í
áratug stöðu yst á vinstrf væng
hans. En þegar Verkamannaflokk-
urinn undir forystu Haroids Wilson
tapaði kosningunum 1970, færði
hann sig um set í átt að miðju."
„Foot gaf kost á sér til setu í
„skuggaráðuneyti" Verkamanna-
flokksins 1970, var til þess kjörinn
og sat í því í 13 ár. Og hvort heldur
í stjórn eða stjórnarandstööu átti
hann stóran hlut að því að halda
flokknum á réttum kili.... Hann var
kjörinn leiðtogi Verkamanna-
flokksins 1980, eftir að hann hafbi
verið á það talinn, að hann væri
best til þess fallinn að halda flokkn-
um saman. Undir forystu Foots tap-
aði Verkamannaflokkurinn ótví-
rætt kosningunum 1983, en var
borgið." ■