Morgunblaðið - 13.12.2006, Blaðsíða 26

26 MIÐVIKUDAGUR 13. DESEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
Einar Sigurðsson.
Styrmir Gunnarsson.
Forstjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
ÁSKORUN ANNANS
Kofi Annan flutti á mánudagkveðjuræðu sína eftir 10 ár ístóli framkvæmdastjóra
Sameinuðu þjóðanna. Ræðan var
hörð ádrepa á samfélag þjóðanna.
Annan flutti ræðuna í forsetabóka-
safni Harrys Trumans í
Independence í Missouri og er það
ekki að furða því að Truman lék lyk-
ilhlutverk í stofnun Sameinuðu þjóð-
anna. Truman vildi koma í veg fyrir
að ófriður á borð við heimsstyrjöldina
síðari brytist út á ný og sá fyrir sér
betri heim í sama anda og skáldið
Tennyson í ljóðinu Locksley Hall. Í
sýn Tennysons frá 1837 þagnar
sláttur stríðstrumbna og skynsemin
tekur völdin. Stríðsfánarnir eru
brotnir saman á þingi mannkyns.
Þetta ljóð gekk Truman með í veski
sínu og dró fram þegar efasemdar-
menn spurðu hvers vegna ætti að
stofna Sameinuðu þjóðirnar.
Annan sagði í ræðu sinni að enginn
gæti tryggt öryggi sitt gegn þeim
ógnum, sem nú steðja að, með því að
sækjast eftir því að verða öðrum
æðri: „Við berum öll ábyrgð á öryggi
hvers annars og við getum aðeins
tryggt sjálfum okkur varanlegt ör-
yggi með því að stuðla að því að aðrir
verði öruggir.“
Hann bætti við að þessi ábyrgð
snerist ekki bara um að aðstoða þá,
sem ráðist er á, heldur einnig að
vernda almenna borgara gegn þjóð-
armorði, stríðsglæpum, þjóðernis-
hreinsunum og glæpum gegn mann-
kyni. „Það þýðir að virðing fyrir
fullveldi þjóða má ekki lengur verða
skjöldur ríkisstjórna, sem eru
ákveðnar í að murka lífið úr eigin
þjóð, eða afsökun okkar hinna til að
gera ekki neitt þegar svo grimmilegir
glæpir eru framdir,“ sagði hann og
bætti við að ástandið í Darfur sýndi
að enn væri samstaða samfélags þjóð-
anna aðeins í orði, en ekki á borði
þegar neyðin væri stærst.
Annan beindi spjótum sínum ekki
síst að bandarískum stjórnvöldum og
sagði að þegar þau „virðast snúa baki
við eigin hugsjónum og markmiðum
veldur það vinum þeirra erlendis vita-
skuld áhyggjum og ruglar þá í rím-
inu“. Hann sagði að Bandaríkjamenn
hefðu eftir seinna stríð búið til fjöl-
þjóða kerfi og Sameinuðu þjóðirnar
væru hjarta þess. „Bandaríkjamenn
þurfa nú eins og mannkyn allt meira
en nokkru sinni á að halda hnattrænu
kerfi sem þjóðir heims geta notað til
að takast sameiginlega á við verkefni
á heimsvísu,“ sagði hann.
Orð Annans eru þörf ádrepa.
Valdamiklar þjóðir geta ef til vill ver-
ið einráðar til skamms tíma – eða talið
sér trú um að þær geti það – en ekki
til lengri tíma. Á því eru bandarísk
stjórnvöld nú loks að átta sig. Sýn
Tennysons, Trumans og Annans kann
að virðast næstum jafn fjarlæg í dag
og hún var í lok heimsstyrjaldarinnar
síðari, en hún mun ekki rætast nema
þjóðir heims snúi bökum saman – á
þingi mannkyns. Það er sú áskorun,
sem Kofi Annan setti fram í kveðju-
ræðu sinni.
BURT MEÐ RIBBALDAHÁTT
Ekkert lát virðist vera á hörmuleg-um umferðarslysum, sem hafa í
för með sér örkuml og dauða. Þannig
létust tveir í umferðarslysi á Suður-
landsvegi snemma í desember og aðr-
ir slösuðust og ungur maður lést eftir
umferðarslys á Vesturlandsvegi á
sunnudag og annar slasaðist.
Þessi hörmulegu slys hafa kynt
undir uppbyggilegri umræðu um rót-
tækar vegabætur, bæði á Suður-
landsvegi og Vesturlandsvegi, og er
það vel og vekur vonir um að með
slíkum bótum megi draga úr tíðni og
alvarleika umferðarslysa sem þess-
ara.
Það er á hinn bóginn ekkert já-
kvætt eða uppbyggilegt við frétt sem
birtist hér í Morgunblaðinu í gær um
hátterni aðsteðjandi vegfarenda í
ofangreindum slysum og framkomu
við lögreglu sem sinnti skyldustörf-
um sínum á vettvangi slysanna.
Karl Steinar Valsson aðstoðaryfir-
lögregluþjónn lýsti því svo í samtali
við Morgunblaðið, að sumir vegfar-
enda við slysstað gengju svo langt, að
aka beinlínis í gegnum vettvang slysa
og hefðu engan skilning á því að lög-
regla þyrfti að hafa frið til að ljúka
vettvangsrannsókn.
Lýsing Karls Steinars er ófögur:
„Fólk var nánast að lesa yfirvöldum
pistilinn fyrir að geta ekki hunskast
til að hleypa umferð í gegn. Okkur
blöskraði þetta skeytingarleysi.“
Það er vissulega áhyggjuefni þegar
almenningur skammar lögregluna,
tefur og torveldar henni störf. Lög-
reglan á vettvangi er auðvitað fyrst
og fremst að tryggja öryggi á slys-
stað, sinna frumrannsókn og gæta að
sönnunargögnum.
Hvers konar ribbaldaháttur er það,
að sýna ekki biðlund, þolinmæði og
samkennd með þeim sem þjást, þegar
vegfarendur aka fram á slysstað, þar
sem fólk á um sárt að binda og lög-
reglan reynir að sinna skyldustörfum
sínum? Halda einhverjir að lögreglan
sé að loka fyrir umferð af skepnuskap
í garð náungans, eða að lögreglan sé
að tefja fyrir umferðinni að gamni
sínu?
Auðvitað er það ekki svo. Lögregl-
an á skilyrðislausan rétt á því að störf
hennar á vettvangi njóti skilnings og
virðingar vegfarenda. Hún gerir það
sem í hennar valdi stendur til þess að
finna hjáleiðir og tryggja að fólk
verði fyrir eins litlum töfum og hægt
er. En þegar alvarleg slys ber að
höndum eru tafir óhjákvæmilegar og
vegfarendur verða einfaldlega að
sýna þann þroska sem til þarf, að
sætta sig við bið, hversu óþægileg
sem hún kann að vera fyrir viðkom-
andi.
Við Íslendingar höfum oft státað
okkur af því hversu rík samkenndin
og samhjálpin er í okkar litla þjóð-
félagi. Við höfum verið hreykin af því
hversu skjótt við bregðumst við, þeg-
ar við finnum að aðrir þurfa á aðstoð
að halda, innanlands sem utan. Við
eigum að halda áfram að hlúa að
dyggðum eins og samhjálp og sam-
kennd og útrýma ribbaldahætti.
Sú niðurstaða að 6,6% ís-lenskra barna búi við fá-tækt, líkt og fram kemur ískýrslu um fátækt barna
sem forsætisráðherra lagði núverið
fram, er afar varlega áætluð. Þetta
er mat Hörpu Njáls félagsfræðings
sem um árabil hefur rannsakað fá-
tækt á Íslandi og
vinnur nú að
doktorsritgerð
um lífsskilyrði og
fátækt barnafjöl-
skyldna og
barna. Segir hún
afar brýnt að ís-
lensk stjórnvöld
fari að fordæmi
nágrannaþjóða
og láti gera út-
tekt á grunnframfærslukostnaði
fjölskyldna, svo lægstu laun og bæt-
ur taki mið af því.
Bendir Harpa á að samkvæmt
upplýsingum Hagstofu Íslands frá
árinu 2005 séu einstæðir foreldrar í
91,2% tilvika konur og tekur fram að
einstæðir foreldrar eru að stærstum
hluta láglaunakonur með tekjur
langt undir meðallaunum sem duga
ekki fyrir grunnframfærslu. Segir
hún ekki óalgengt að bilið milli tekna
og framfærslukostnaðar sem vanti
upp á til að endar nái saman sé 20–
30%. Þetta sama ár voru rétt rúm-
lega 11 þúsund konur með rúmlega
17 þúsund börn á framfæri.
Kallar eftir markvissum
stjórnvaldsaðgerðum
Meðal þess sem rannsóknir
Hörpu hafa leitt í ljós er að lægstu
laun hérlendis séu það lág að þrátt
fyrir 100% starf dugi launin ekki fyr-
ir lágmarksframfærslu. Harpa nefn-
ir sem dæmi að samkvæmt hennar
útreikningum var lágmarks-
framfærslukostnaður fyrir einstætt
foreldri með eitt barn á framfæri
192.675 krónur í upphafi þessa árs.
Útgjöld fyrir mat, hreinlætisvörum,
lækniskostnaður, lyf, fatakaup og
rekstur á bíl, tóku öll mið af upp-
hæðum Ráðgjafastofu um fjármál
heimilanna. Sé viðkomandi ein-
staklingur í láglaunastarfi og fær því
t.d. rúmar 100 þúsund kr. útborg-
aðar eftir skatt fyrir fullt starf má
hann búast við að með meðlagi og
barnabótum nálgist heildartekj-
urnar því að vera 142 þúsund kr. Í
þessu dæmi vanti því um 50 þúsund
kr. til þess að brúa bilið milli tekna
og framfærslu.
„Inni í þessum grunnfram-
færslukostnaði er ekki gert ráð fyrir
útgjöldum vegna tómstund
við íþróttaiðkun eða tónlista
barnsins sem getur oft veri
kostnaðarsamt,“ segir Harp
bendir á að börn í fátækum
skyldum verði oft af félagsl
töku vegna bágrar fjárhags
fjölskyldunnar. „Börn átta
snemma á því að þau sitji ek
sama borð og félagar þeirra
við „eðlilegar“ fjárhagslega
lagslegar aðstæður. Þetta b
niður sjálfsmynd þeirra, vel
mikilli andlegri vanlíðan,“ s
Harpa og tekur fram að ran
hafi sýnt að börn sem komi
minni heimilum búa við ver
Telur afar brýnt að stjórnvöld láti gera úttekt á grunnfr
Vantar töluvert up
laun dugi fyrir gru
Brotin sjálfsmynd Ranns
búa oftar við meiri heilsub
Harpa Njáls félagsfræðingur hefur rannsakað fá-
tækt á Íslandi um árabil. Í samtali við Silju Björk
Huldudóttur segir hún lykilatriði í því að vinna á
fátækt að skattleysismörk verði hækkuð verulega
og skerðingarmörk tekna hjá einstæðum for-
eldrum tvöfaldist og fari í 190 þúsund kr.
Harpa Njáls
Eftir Steinþór Guðbjartsson
steinthor@mbl.is
Verkefnið „Börn styðjabörn“ felst í því að sér-hvert grunnskólabarn áÍslandi styrkir eitt
grunnskólabarn í Úganda og
Malaví í Afríku um eina skóla-
máltíð alla skóladaga ársins næstu
tvö árin.
Matur fyrir 45.000 börn
Þetta þýðir að greitt verður fyr-
ir skólamáltíð fyrir um 45.000 börn
í tvö ár. Verkefnið verður unnið af
Matvælaáætlun Sameinuðu þjóð-
anna (World Food Programme,
WFP) og er kostnaður við það 110
milljónir króna á ári eða samtals
220 milljónir króna. Verkefnið
verður hluti af átaki WFP, „Máls-
verður á menntavegi“, sem á liðnu
ári aðstoðaði 21,7 milljónir barna í
74 löndum að sækja skóla með því
að gefa þeim eina máltíð á dag.
Með verkefninu kemst Ísland í hóp
fimm efstu ríkja í framlögum til
WFP, ef miðað er við höfðatölu.
Reyndar segir Mikael Bjerrum,
framkvæmdastjóri WFP á Norð-
urlöndum, að miðað við núverandi
framlag efstu ríkja skjótist Ísland í
þriðja sætið á eftir Lúxemborg og
Noregi, en síðan komi Danmörk,
Írland og Svíþjóð.
Mikilvægt verkefni
Utanríkisráðherra kynnti verk-
efnið í Mýrarhúsaskóla á Seltjarn-
arnesi að viðstöddum nemendum
skólans en frá 1999 hafa börn í
skólanum verið í vinaskóla-
samstarfi við skóla í Malaví. Val-
gerður Sverrisdóttir sagði fram-
tak skólans í þessu efni mjög til
fyrirmyndar og sagðist vona að
fleiri fylgdu í kjölfarið.
Árið 2000 var þúsaldaryfirlýs-
ing Sameinuðu þjóðanna sam-
þykkt og þá hétu þjóðir, þar á með-
al Ísland, að taka höndum sa
baráttunni gegn fátækt. Val
Sverrisdóttir sagði að umræ
verkefni væri sérstaklega st
mjög mikilvægt, því það ten
lensk börn við börn sem byg
mjög mikla fátækt í þróunar
unum. Hún benti á að verke
tengdist beint þremur af átt
saldarmarkmiðum þúsaldar
irlýsingar Sameinuðu þjóða
fyrsta lagi að útrýma fátækt
hungri. Í öðru lagi að tryggj
grunnskólakennslu fyrir öll
og í þriðja lagi að jafna stöð
kynjanna í skólum.
Í máli utanríkisráðherra k
„Börnin geta lifað aðei
Börn styðja börn Valgerður Sverrisdóttir utanríkisráðherra kyn
arnesi og sýnir myndir eftir afríska nemendur. Til hægri er Klara
Valgerður Sverris-
dóttir utanríkisráð-
herra kynnti í gær sér-
stakt þróunarverkefni
Íslands í Úganda og
Malaví næstu tvö árin.