Lesbók Morgunblaðsins - 05.05.2007, Blaðsíða 12

12 LAUGARDAGUR 5. MAÍ 2007 MORGUNBLAÐIÐ
lesbók
Eftir Ingibjörgu Eyþórsdóttur
ingibjorge@ruv.is
Þ
egar líða tekur á seinni hluta
20. aldarinnar og þar með
nær nútímanum fer smám
saman að verða erfiðara að
hafa góða yfirsýn um tón-
listarlandslagið hér á landi,
vegna nálægðarinnar. Tón-
listarmönnum hefur líka
fjölgað hér jafnt og þétt, innlendum sem erlend-
um, og tónleikar í háum gæðaflokki eru næstum
daglegt brauð. Íslenskir tónlistarmenn eru nú
orðnir mun færari í sínu fagi en áður var og út-
lendingar oft frekar ráðnir hingað til að fylla
þau störf þar sem ekki er mannafli en að lítil
kunnátta sé til í landinu. Auðvitað koma líka
áfram framúrskarandi listamenn til landsins,
gjarnan með íslenskum maka eða af eintómri
ævintýragirni, en standardinn í landinu hefur
farið síhækkandi, ekki síst fyrir áhrif erlendra
tónlistarmanna, þ.a. þegar á líður þarf meira til
að menn verði mjög áberandi í tónlistarlífinu –
starf flestra fer fram í rólegheitum fjarri kast-
ljósi fjölmiðlanna.
Það er heldur ekkert launungarmál að tón-
listarkennarar eru of fáir á landinu og oft tor-
velt að manna stöður á landsbyggðinni. Afleið-
ingin af því er sú að víða er að finna úti um hinar
dreifðu byggðir landsins frábært tónlistarfólk
sem vinnur störf sín allt að því í kyrrþey og
minnir kannski helst á brautryðjendur fyrr á
öldinni hér í þéttbýlinu.
Hér á eftir mun ég taka örfá dæmi um slíkt
ræktunarfólk – nú er fjöldinn orðinn það mikill
að eingöngu verður fjallað um „hluta fyrir
heild“.
Tónlistarkennarar
Víða í sveitum landsins leynist fólk sem er snill-
ingar í sínu fagi – að miðla tónlist til barna jafnt
sem fullorðinna. Einn slíkur er Robert Faulk-
ner.
Robert Faulkner hefur verið tónlistarkennari
við Hafralækjarskóla síðan árið 1986. Hann
lærði fyrst söng við Guildhall í London og fór
síðan í framhaldsnám í tónlistarkennslu við há-
skólann í Reading. Hann lagði einnig stund á
hljómsveitarstjórn og kórstjórn og tók þátt í óp-
erutímum. Hann gegndi stöðu sem yfirmaður
tónlistardeildar í framhaldsskóla í London í
nokkur ár, en fluttist til Íslands árið 1986 og
gerðist tónlistarkennari við Hafralækjarskóla í
Aðaldal. Hann hefur einnig nú hin seinni árin
haldið fyrirlestra um tónlistarkennslu við Há-
skólann á Akureyri og hefur tekið við hópum frá
Listaháskóla Íslands og kennt þeim á stuttum
og hnitmiðuðum námskeiðum. Hann hefur
stjórnað frábærum karlakór í Aðaldalnum og
hefur haft feikileg áhrif í kringum sig. Núna er
hann í Ástralíu og er að aðstoða heimamenn við
að setja upp tónlistarkennsluprógramm við há-
skóla þar. Á fleiri stöðum hafa snillingar á borð
við hann starfað, Keeth Reeves sem lengi starf-
aði á Egilsstöðum var ótvírætt í þeirra hópi;
hann kom meðal annars á fót óperustúdíói Aust-
urlands sem starfaði af ótrúlegum krafti og
gleði í nokkur ár.
Sumir tónlistarmenn af erlendu bergi brotnir
eru orðnir svo samsamaðir íslenskum veruleika
að uppruninn vill næstum gleymast. Einn slíkur
maður er Marteinn H. Friðriksson, organisti í
Dómkirkjunni með meiru. Hann kom hingað frá
Þýskalandi árið 1964 og starfaði fyrst í Vest-
mannaeyjum en fluttist upp á fast land árið
1970. Fyrst var hann organisti í Háteigskirkju
en hefur frá 1978 gegnt stöðu organista og kór-
stjóra í Dómkirkjunni. Hann hefur kennt í Tón-
listarskólanum í Reykjavík og í Listaháskóla Ís-
lands og stendur árlega fyrir tónlistarhátíð í
Dómkirkjunni.
Enn um Sinfóníuhljómsveitina
Í Sinfóníuhljómsveit Íslands er núna nokkur
fjöldi manna sem ekki hefur verið talinn upp í
fyrri greinum, en fyllir þennan flokk. Í strengja-
röddunum hefur alltaf þurft að fá nokkurn lið-
styrk að utan; það er ekki hlaupið að því fyrir
litla þjóð að eiga alltaf hátt í fjörutíu toppfiðlu-
leikara sem þar fyrir utan þurfa að búa á nokk-
urn veginn sama blettinum. Núna er skylt að
auglýsa allar stöður í hljómsveitinni á Evrópska
efnahagssvæðinu þannig að líklega mun þetta
verða svona um fyrirsjáanlega framtíð.
Hér er einungis hægt að nefna örfáa; til
dæmis Andrzej Kleina sem hefur gegnt stöðu 3.
konsertmeistara nú um árabil, en hann byrjaði
að starfa með Sinfóníuhljómsveit Íslands árið
1988. Andrzei kom hingað til lands frá Póllandi.
Það gerði einnig Szymon Kuran, sem gegndi
stöðu annars konsertmeistara í hljómsveitinni á
árunum 1984–2000. Hann var mjög fjölhæfur
tónlistarmaður, spilaði djass í sveit sinni Kuran
Swing og samdi tónlist af ýmsu tagi. Þess má
geta að hann spilaði fiðluröddina í tónlist Hilm-
ars Arnar Hilmarssonar í kvikmyndinni Börn
náttúrunnar og náði með því að snerta við
mörgum hjörtum. Szymon lést langt fyrir aldur
fram árið 2005.
Tónlistarfólk frá Austur-Evrópu
Nokkur fjöldi fólks hefur komið til Íslands frá
löndunum sem fram til loka níunda áratugarins
voru fyrir austan járntjald. Landamæri þessara
landa voru nánast lokuð fram að þeim tíma, en
menntun tónlistarmanna á mjög háu stigi. Þeg-
ar kommúnisminn hrundi svo undir lok níunda
áratugarins og landamærin opnuðust tóku vel
menntaðir tónlistarmenn að leita til vesturhluta
Evrópu. Berlínarmúrinn féll árið 1989 og sama
ár varð tékkneska flauelsbyltingin. Í kjölfar
þessara breytinga var mikil ólga og óvissa í
löndunum og margir fluttu frá þessum áður lok-
aða hluta Evrópu. Fólk leitaði að betra lífi, betri
kjörum, og síðast en ekki síst meira öryggi fyrir
sig og börnin sín. Hingað komu margir tónlist-
armenn á þessum tíma og bar oft að landi ann-
ars staðar en á höfuðborgarsvæðinu en fikruðu
sig síðan suðvestur á bóginn eftir dálítinn tíma.
Margir byrjuðu á Austurlandi og samkvæmt
brandara sem mér var sagður var það vegna
þess að þaðan var styst að synda heim.
Ég ræddi stuttlega við þrjá fyrrverandi Aust-
ur-Evrópubúa, sem öll hófu störf úti á landi en
búa nú „hér fyrir sunnan“, reyndar býr ekkert
þeirra í Reykjavík; tvö búa í Kópavogi og eitt í
Hafnarfirði. Þau eru fulltrúar þriggja þjóða,
einn frá Tékkóslóvakíu, sem reyndar er af ung-
verskum uppruna, einn Ungverji og einn Pól-
verji. Þau sögðu mér sögu sína og röktu ástæð-
urnar fyrir því að þau ílentust á Íslandi.
Peter Máté – kom frá Tékkóslóvakíu
Árið 1987 kom Ungverjinn Ferenc Utassy til Ís-
lands. Hann var ráðinn til að gegna stöðu skóla-
stjóra við nýstofnaðan Tónlistarskóla á Stöðv-
arfirði, en hann kom hingað til lands fyrir tilstilli
Gunnsteins Ólafssonar tónlistarmanns sem
hafði stundað nám í Ungverjalandi. Ferenc var
á Stöðvarfirði í tvö ár, en þegar hann ákvað að
færa sig um set til Reykjavíkur árið 1989 hafði
hann samband við vinafólk sitt, þau hjónin Pet-
er Máté og Lenku Mátéová, og fékk þau til að
koma til landsins og taka að sér stöðuna og aðra
kennslu við skólann. Peter og Lenka komu frá
Tékkóslóvakíu og eru bæði hámenntaðir og fjöl-
hæfir tónlistarmenn; Peter er þó fyrst og
fremst píanóleikari og Lenka er organisti og
kórstjóri. Peter varð skólastjóri skólans, og þau
hjónin kenndu bæði við skólann og spiluðu í
nokkrum kirkjum í nágrenninu. Á Stöðvarfirði
voru þau til ársins 1993 en fluttu þá til Reykja-
víkur, bjuggu reyndar á Álftanesi fyrst þar sem
Peter kenndi við tónlistarskólann í hreppnum.
Saga Peters og Lenku er sjálfsagt áþekk
sögu margra tónlistarmanna sem komu hingað
frá Austur-Evrópu á árunum í kringum 1990.
Fólk leitaði að öryggi í tvennum skilningi; efna-
hagslegu og pólitísku. Á þessum tíma var mikið
upplausnarástand í þeim löndum sem höfðu ver-
ið fyrir austan járntjald, ekki síst í Tékkóslóv-
akíu. Auk þess voru kjörin mun betri á Vest-
urlöndum, þannig að hámenntað tónlistarfólk
eins og t.d. Peter lagði á sig að fara úr góðri
stöðu – kennslu við tónlistarmenntaskóla í Sló-
vakíu þar sem hann var með góða nemendur –
og taka að sér kennslu við nýstofnaðan tónlist-
arskóla þar sem hann kenndi lítt þjálfuðum
nemendum á hvert það hljóðfæri sem þörf
krafði; blokkflautu, gítar – hvað sem var.
Síðan fluttu þau suður til að komast í betra
samband við tónlistina í landinu og á árunum
1997–98 tóku þau meðvitaða ákvörðun um að
vera áfram hér á landi; hér höfðu kjör tónlistar-
Frjótt samstarf, frjótt s
Morgunblaðið/Þorkell
Agnieszka Malgorzata Panasiuk „Allir eru í tónlist! Og gæðin eru mikil, fólk stundar tónlist-
ina af heilum hug. Þetta finnst Agnieszku sérstaklega heillandi við þjóðina, ...“
Hér verður farið vítt og breitt um sviðið; vik-
ið verður að kennurum sem hafa unnið sín
störf í ró og spekt í fjörðum og dölum lands-
ins, rætt um hóp tónlistarmanna sem fluttist
hingað frá löndum Austur-Evrópu á níunda
og tíunda áratugnum og dreifðist víða um
land, lauslega minnst á þá hljómsveitarstjóra
sem komið hafa hingað reglulega til að vinna
án þess að hafa hér fasta búsetu og síðast en
ekki síst verður reynt að draga einhverjar
ályktanir af þessu öllu.
» Það sem er merkilegast við þessa sögu samskipta Íslendinga
og erlendra tónlistarmanna sem settust hér að er hversu far-
sæl þau hafa verið; það hversu móttækilegir Íslendingar voru
fyrir evrópskum hákúltúr annars vegar og hins vegar hversu
vel útlendingarnir aðlöguðust þessu einangraða þjóðfélagi.
Erlendir tónlistarmenn á Íslandi á 20. öld – 4. grein