Lesbók Morgunblaðsins - 15.09.2007, Blaðsíða 15

Listasafn Reykjavíkur –
Hafnarhús
Til 21. október 2007. Opið alla daga kl.
10–17. Aðgangur kr. 500. Eldri borgarar
og öryrkjar kr. 250. Hópar (10+) kr. 250.
Yngri en 18 ára: ókeypis. Ókeypis á
fimmtudögum.
Gjörningaklúbburinn – yfirlitssýning
GJÖRNINGAKLÚBBURINN –
samstarf þeirra Eirúnar Sigurð-
ardóttur, Jóníar Jónsdóttur, Sigrún-
ar Ingu Hrólfsdóttur (og Dóru Ís-
leifsdóttur til ársins 2001) – hefur átt
ævintýralegan feril, gert víðreist og
skapað sér alþjóðlegt nafn undir heit-
inu The Icelandic Love Corporation
(ILC). Klúbbnum hefur nú verið boð-
ið að halda yfirlitssýningu í Lista-
safni Reykjavíkur, Hafnarhúsi, eftir
einungis 11 ára starfsemi.
Sýningin er í sölum A, B og C og
byggist á völdum verkum – en á um-
fangi þeirra sést að klúbbfélagar
hafa ekki setið auðum höndum.
Þarna eru til sýnis myndbands-
upptökur af gjörningum, „eft-
irstöðvar“ eða sviðsett ummerki eftir
þá, ljósmyndir, teikningar, textar og
hljóð, og hlutir/munir af ýmsu tagi og
úr ólíkum efnivið. Hér er raunar um
einstakt tækifæri að ræða til að
kynna sér feril Gjörningaklúbbsins
og átta sig á heildarmyndinni í list-
rænni starfsemi hans.
Líkt og heiti klúbbsins gefur til
kynna, þá hverfist starfsemin að
miklu leyti um gjörningaformið.
Gjörningarnir byggjast gjarnan á
táknrænum „seremóníum“ lista-
mannanna og fela oftar en ekki í sér
paródíu eða skopstælingu á ýmsum
þáttum tilverunnar. Ádeilan beinist
t.d. að sýndarmennsku og firringu,
græðgi, landkynningarklisjum, kven-
ímyndum eða ágangi á náttúruna.
Mikill metnaður er jafnan lagður í
hönnun leikmuna og búninga, sem
minna oft á hami eða grímubúninga.
Á efri hæð safnsins, í sölum B og
C, eru einstök verk rýmislega vel að-
greind. Þar gefst tækifæri til að velta
vöngum yfir virkni ólíkra frásagn-
arforma (sem vissulega eru mis-
skilvirk) sem leidd eru af gjörning-
unum sjálfum og standa sem
sjálfstæð verk með nýja merkingu –
þ.á m. upptökur gjörninga sem sýnd-
ar eru á sjónvarpsskjá eða varpað er
á vegg/veggi sem innsetning, eða
ljósmyndaseríur (jafnvel ásamt
hljóðverki) af gjörningum. Á veggj-
um salanna sjást einnig sviðsmunir
úr gjörningunum og ýmis önnur verk
sem sum hafa verið sýnd án þess að
gjörningar komi við sögu – en vísa
gjarnan í þann táknmyndaheim sem
klúbburinn hefur skapað. Raunar má
segja að sýningin varpi ljósi á mið-
lægni „performansins“ í myndlist
samtímans (myndlistarmenn „per-
formera“ semsagt líka í myndbands-
og ljósmyndaverkum), ekki síst
vegna skörunar við sviðslistir og önn-
ur menningarform, svo sem kvik-
myndir, tónlist og sjónvarp.
Ein af áskorunum sýningarinnar
felst í að miðla tilfinningu fyrir „hér
og núi“ gjörningsins – hins lifandi
forms. Þetta hefur tekist einkar vel í
sal A á neðri hæð safnsins. Þar hefur
rými salarins verið gjörbreytt með
metnaðarfullum strúktúr, eða grind
sem hlykkjast um salinn og bindur
saman einstaka hluta í „lífræna“
heild. Úr verður fantasíukennd
stemning þar sem eitt „atriði“ tekur
við af öðru, svo að minnir á fjölleika-
hús – og þar sem allt getur gerst.
Strúktúrinn (sem getur staðið sem
sjálfstætt rýmisverk) leiðir gestina
áfram og hverfist um miðju salarins:
nokkurs konar „íbúð“ þar sem býr
„andi“ – væntanlega sköpunarand-
inn, sem er auðvitað kjarninn í öllu
saman. Íverustaðurinn skírskotar til
vinnustofu Gjörningaklúbbsins á
Hverfisgötunni. Þarna eru geymdir
ýmsir munir sem notaðir hafa verið í
gjörningum en grípa má til – þ.á m.
kampavínsflaska í kæli.
Gjörningaklúbburinn finnur ávallt
tilefni til að skála í kampavíni því þar
ræður gleði og húmor ríkjum, þótt
vissulega taki þær á hinum „þyngri“
þáttum tilverunnar. Hinn glaðværi,
skapandi andi smýgur um króka og
kima salarins og smitar sýning-
argesti. Nokkurs konar endursköpun
á flissandi klúbbfélögunum í gínu-
formi, þar sem þær snúa afturend-
anum að áhorfandanum, íklæddar
rauðgulum síðkjólum og háum hæl-
um, undirstrikar kærleiks-„trúboð“
klúbbsins jafnframt því að fjalla um
viðskiptavæðingu og auglýsinga-
mennsku (líkt og enskt heiti klúbbs-
ins gerir líka). Ádeilan einkennist af
fáránleika og kæti líkt og þær vilji
segja: lífið er kabarett – en því ekki
að njóta þess og láta gott af sér leiða.
Verkið í anddyri safnsins, „Hótel
Paradís“ (1998), býður gestum þegar
í upphafi að verða fyrir ákveðinni
uppljómun og gefur tóninn fyrir
áherslu listamannanna á (kær)
leikinn.
Bylgjótt form strúktúrsins í sal A
skírskotar til ofskynjunarkenndrar
vímu lífsgleðinnar, þar sem háskinn
býr undir niðri. Fantasían og ann-
arleikinn eru sterk þemu í verkum
Gjörningaklúbbsins, í takt við mynd-
list samtímans. Sérstaða klúbbsins
er hins vegar einkum fólgin í hinum
ferska andblæ gleðinnar – joie de
vivre – sem einkennir tjáningu
þeirra og þar sem kampavín, silki og
sætindi eru sjaldnast langt undan. Í
upptöku af gjörningnum „Intimacy,
Circus“ (2004), á efri hæð safnsins,
er fjallað með átakanlegum hætti um
glatað sakleysi en hópurinn tekur
gleði sína á ný – og skálar í kampa-
víni.
Þar er kannski oftast hátíð í bæ
hjá Gjörningaklúbbnum en jafn-
framt taka listamennirnir sig mátu-
lega hátíðlega. Grínaktuglega
greypa þær léttúðuga ímynd sína í
lakkrís í verkinu „Starry Night“
(2004). Þær eru óhræddar við að
vera fínar og kvenlegar. Í þeim til-
gangi sækja þær til kvenfyrirmynda
í tísku og afþreyingarmenningu
(ekki síst glæsikvendisins). Meðferð
þeirra á slíkum fyrirmyndum, stund-
um með skírskotunum til handverks-
hefðar kvenna og þjóðlegra hefða, er
skapandi og oft ótrúlega hug-
myndarík.
Vel hefur tekist til við að varpa
ljósi á ólíka þætti, þróun og þroska-
feril í víðfeðmri listsköpun hópsins,
með markvissri rýmisnotkun og upp-
setningu verka sem og með bók sem
safnið gefur út af þessu tilefni. Sýn-
ingin er vitnisburður um hið frjóa
samstarf listamannanna í Gjörn-
ingaklúbbnum – einmitt þar býr
galdurinn.
Galdraklúbburinn
MYNDLIST
Morgunblaðið/G.Rúnar
Dynasty „Vel hefur tekist til við að varpa ljósi á ólíka þætti, þróun og þroskaferil í víðfemri listsköpun hópsins.“
Anna Jóa
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 15. SEPTEMBER 2007 15
lesbók
Ása Helga Hún horfði nýlega á Fontane Effi Briest en hún er byggð á samnefndri skáldsögu
Theodor Fontane, „en sjaldan hefur skáldverk verið kvikmyndað á jafn áhrifaríkan hátt“.
Gláparinn
Nýlega horfði ég á mynd Rainers WernersFassbinders Fontane Effi Briest. Hún
er byggð á samnefndri skáldsögu Theodors
Fontanes, en sjaldan hefur skáldverk verið
kvikmyndað á jafn áhrifaríkan hátt. Löng,
ljóðræn og magnþrungin textabrot eru lesin
af sögumanni á meðan persónurnar nánast
frjósa á skjánum, en á sama tíma verður kvik-
myndin að annarri, mun nálægari reynslu.
Hanna Schygulla leikur Effi Briest sem er
dóttir aðalsmanns í Norður-Þýskalandi 19.
aldarinnar. 17 ára er hún gefin hinum mun
eldri Innstetten greifa, en sá hafði áður sóst
eftir hönd móður hennar, en var hafnað. Effi
flyst með honum í lítinn bæ þar sem henni
leiðist óumflýjanlega; greifinn er í burtu vik-
um saman og það er ekki fyrr en Crampas
hershöfðingi kemur í bæinn sem hún tekur
gleði sína á ný. Effi upplifir sig ástfangna, en
þetta samband leiðir hægt en örugglega til
hennar eigin glötunar en um leið endurfæð-
ingar; og kallast saga hennar þannig á við
sögu Emmu Bovary og Önnu Kareninu.
Myndin verður sýnd á Alþjóðlegri kvik-
myndahátíð í Reykjavík og verður aðalleik-
onan viðstödd sýninguna.
Ása Helga Hjörleifsdóttir, starfsmaður
Alþjóðlegrar kvikmyndahátíðar í Reykjavík
Morgunblaðið/G.Rúnar
Lesarinn
Að liggja heima undir teppi með nýjastahefti New Left Review er góð aðferð við
að sitja af sér þá „reaksjóneru“ kaupstefnu
sem Bókmenntahátíð í Reykjavík er að þessu
sinni.
Heftinu ritstýrir hinn gamli jálkur Régis
Debray, sem var sendisveinn ’68-kynslóð-
arinnar hjá þeim Castro, Che og Salvador Al-
lende. Debrey hefur ekki endilega þótt fínn
pappír sem fræðimaður þrátt fyrir rétta skól-
un hjá „menntamanna-marxistum“ Parísar,
einkum sökum stuðnings hans við Mitterand
Frakklandsforseta á 9. áratugnum.
Inngangur Debrays að heftinu fjallar um
söguleg tengsl sósíalismans og prentvél-
arinnar, það er að segja dreifingar hins skrif-
aða orðs til upplýsingarfúss almennings. Text-
inn er heimsósómalesning um að sósíalistar
dagsins í dag séu fávísir, kampavínsdrekkandi
og hafi misst sjónar af hlutverki sínu sem al-
þýðufræðarar. Þetta á vafalítið við um þá sósí-
alista sem Debrey umgengst.
Viðar Þorsteinsson blaðamaður
og heimspekingur.
Viðar „Að liggja heima undir teppi með nýjasta hefti New Left Review er góð aðferð við að
sitja af sér þá reaksjóneru kaupstefnu sem Bókmenntahátíð í Reykjavík er að þessu sinni.“
Ljósmynd/Steinar Hugi