Sjómannablaðið Víkingur - 01.08.1950, Blaðsíða 42

hann f<5r, og hafa niðurstöðurnar engan veg-
inn verið á einn veg. Sannleikurinn er sá, að
aldrei verður úr því skorið með neinni vissu,
naumast að því leiddar skynsamlegar líkur,
því að Hómer vissi það ekki sjálfur.
Þótt Hellenar notfærðu sér með frábærum
hætti meginhluta þeirrar þekkingar og reynslu,
sem aðrar þjóðir höfðu aflað sér smám saman,
og bæru raunar uppi heimsmenninguna um
margra alda skeið, sýnir Odysseifskviða glöggt
takmarkanir þessarar menningar á sviðum
landafræði, náttúruvísinda og tækni, engu síður
en fullkomnun hennar í frásagnarsnilld og
fögrum listum. Hómer þekkir vel grísku eyj-
arnar og nánasta umhverfi þeirra. Messína-
sund er honum einnig kunnugt. Lýsir hann
straumum þar og iðuköstum á táknrænan og
eftirminnilegan hátt. Liparisku eyjarnar hefur
hann þekkt og Tripolistrendur. þar sem lotos-
æturnar búa, en þó er nú ævintýrablær frá-
sagnarinnar tekinn mjög að vaxa. Og þegar
fjær kemur Hellas verður allt í meiri þoku.
Fönikía, Cyprus og Egyptaland eru hálfgerð
skuggalönd. Hann veit að vísu um tilveru
þeirra, en naumast hvar þau eru. Kunnugt
er honum um Svartahafið, en hefur enga hug-
mynd* um, hvað við tekur, þegar því sleppir.
Sú veröld, sem Hómer þekkir, er Miðjarðarhaf-
ið, „miðdepill veraldar", og strendurnar báð-
um megin þess: Hver sá, sem ferðast eitthvað
út. fyrir þetta svæði, mun að öllum líkindum
farast í ofsafengnum stormum og hafróti eða
verða drepinn af flögðum, finngálknum og öðr-
um kynjaverum, sem byggja þessa útjaðra
veraldar, utar hinum eiginlegu mannheimum.
Fari einhver einu fótmáli of langt, stendur
hann fyrr en varir við dyr Hadesar, Myrk-
heima. Sigli nokkur eða hrekizt út fyrir kunnar
siglingaleiðir, tekur brátt við hinn djúpi jarð-
straumur, sem umlykur veröld alla. Þar er
allt hulið dimmu og boku, hvergi 1 jósgeisli,
döpur og endalaus nóttin ríkir þar ein.
Því er ekki að neita, að hugmyndir Hellena
um veröldina og eðli hennar skýrðust nokkuð
alllöngu eftir dauða Hómers. Hellenar kom-
ust dálítið suður í Afríku, austur í Asíu og
norður undir Alpaf jöll. Heimsmynd þeirra mót-
aðist og var sett í kerfi. Varð sú heimsmynd
ótrúlega lífseig, þrátt fyrir uppgötvanir vís-
indamanna, sem hefðu átt að kollvarpa henni.
Lærðir menn meðal Hellena vissu, að jörðin
var hnöttótt. Þeir höfðu einnig gert sér það
ljóst, að jörðin fékk ljós sitt og hita frá sól-
inni. En þeir töldu, að sólin væri miklu nær
jörðu en hún er. Frá því á 5. öld fyrir Krist
ríkti sú skoðun óskorað, að líf gæti ekki þrif-
izt vegna hita á þeim svæðum jarðar, sem
næst væru sólu, en kuldinn eyddi öllu lífi á
stórum svæðum fjærst sólu.
Miðjarðarhaf hugðu Grikkir í nokkurn veg-
inn hæfilegri fjarlægð frá sólinni. En ef haldið
væri í suður, inn í Afríku, myndi hitinn auk-
ast eftir því sem sunnar drægi, vegna þess,
hve nálgaðist sólina. Væri ferðinni haldið
áfram, yrði loks fyrir sá staður, þar sem engin
lífvera gæti þrifizt. Þar væru berir klettar,
brennandi heitir, og vatn allt sjóðandi. Væri
á hinn bóginn haldið í norðurátt frá Miðjarð-
arhafi, myndi kuldinn aukast jafnt og þétt,
unz þar kæmi, að allt líf króknaði útaf í
bruna-gaddi, — þar væri hvert haf botnfrosið
og helköld hrímþoka lægi yfir öllu, svo að því
væri líkast sem samfrosta hefðu orðið him-
inn og haf. Munu fræðimenn fornaldar lengi
hafa litið svo á, að mörk hins eilífa kulda, þar
sem engu lífi var vært, myndu vera rétt fyrir
norðan Bretlandseyjar.
Þessi heimsmynd Hellana varð mikill þrösk-
uldur í vegi siglinga, könnunarferða og þar
með umbóta í skipagerð. öldum saman hjakk-
aði að heita mátti í sama fari. Munurinn á
skipum Hellena 800—500 árum fyrir Krists
burð, og skipum þeim, er Rómverjar notuðu
alla stórveldistíð sína, var ákaflega smávægi-
legur. Helzt var hann fólginn í því, að skipin
urðu nokkru stærri, er fram liðu stundir, og
Rómverjum tókst að hagnýta betur hinn ódýra
og kappnóga mannafla við árarnar.
Það mátti einu gilda, þótt einstakir afreks-
menn sönnuðu það bókstaflega með siglingum
sínum, að hugmyndir Hellena um ægikulda og
önnur býsn, sem tortíma átti öllu lífi á norður-
slóðum, væru hégiljur einar og hindurvitni.
Þeir voru taldir lygarar og ómerkingar. I
stað þess að viðurkenna afrek þeirra, var
mannorðið af þeim tekið og þeim hæddir og
níddir.
Sá landkönnuður fornaldarinnar, sem stór-
felldast siglingaafrek vann, hlaut hvað mest
ámælið. LTm tvö þúsund ára skeið var hann
talinn ófyrirleitnasti reginlygari, sem sögur
fóru af. I dag er hann viðurkenndur snjall
vísindamaður, frábær sjóhetja og afburða land-
könnuður. Um hann hefur verið sagt, að hann
sameini meginkosti Kólumbusar annars vegar
og Darwins hins vegar.
Hann hét Pyþeas og var frá Massilíu á
Suður-Frakklandi, en Massilía var grísk ný-
lenda. Skýi*slu ritaði Pyþeas um för sína, en
hún lenti því miður í ómjúkum höndum manna,
sem trúðu henni ekki; sumir tóku úr henni
klausur til þess eins að hæðast að Pyþeasi,
aðrir voru að burðast við að leiðrétta ímynd-
aðar skekkjur og skröksagnir, er þeir þóttust
V í K I N G U R
17B