Sjómannablaðið Víkingur - 01.01.1981, Blaðsíða 13

Dr. Gunnlaugur Þórðarsson:
Frændur vorir Norðmenn
og Jan Mayen
í hádegiserindi 26. maí s.l. var
bent á þann undirlægjuhátt, sem
við höfum sýnt öðrum þjóðum á
sviði utanríkismála og hve okkur
hefur skort einurð til þess að halda
fram rétti íslensku þjóðarinnar út
á við. Var sérstaklega bent á þetta
í sambandi við nýgerðan samning
um Jan Mayen og vakin athygli á
því, hver væri réttur íslensku
þjóðarinnar í því máli og hvernig
beita bæri þeim rétti.
Það segir sig sjálft, að í svo
stuttu erindi var ekki unnt að
koma að öllum þeim atriðum, sem
máli skiptir, né heldur að varpa
ljósi á sögu málsins og aðdrag-
anda þess. Því skal reynt að bæta
úr því hér með. Það skal þó strax í
upphafi tekið fram, að eyjan Jan
Mayen ætti að réttu lagi að kallast
Svalbarði, því það er nafnið, sem
forfeður gáfu eyjunni þegar betur
er athugað. Svo virðist sem Norð-
menn hafi af vanþekkingu sinni
fært það nafn yfir á Spitsbergen-
eyjaklasann.
Nafnið Svalbarði er greinilega
nafn á aðeins einni eyju, en ekki á
eyjaklasa eins og Spitsbergen-
eyjaklasinn er.
Hér verður fyrst vikið að land-
vinningarstefnu Norðmanna á
þessari öld, en þeir eru eina þjóðin
á Norðurlöndum, sem staðið hef-
ur í þess háttar baráttu á síðustu
tímum og þá fyrst og fremst á
kostnað hinna friðsömu granna
sinna, Dana og íslendinga. Skal
hér gerð grein fyrir með hvaða
hætti Norðmenn náðu Spits-
VÍKINGUR
bergen undir sig og síðar svæði á
Suður-heimsskautinu og vikið að
deilu þeirra við Dani út af
Austur-Grænlandi og loks Jan
Mayen málinu.
Forfeður okkar fyrr á öldum
hafa vafalaust vitað um tilvist
Spitsbergen, þó þá sé nokkuð á
reiki. Árið 1604 uppgötvaði holl-
enski könnuðurinn frægi
Barents-eyjarnar og gaf þeim
nafnið Spitsbergen. Nokkrum
áratugum síðar lýsti Kristján
fjórði yfir því, að Spitsbergeneyj-
arnar heyrðu undir dönsku krún-
una eins og Grænland, ísland og
Norðurhöf. Síðan gerðist eigin-
lega ekkert í málinu um aldaraðir,
nema hvað ýmsar þjóðir, svo sem
Bretar, Frakkar og Rússar fara að
stunda þar veiðar, aðallega sela-
og bjarndýradráp. Norðmenn
gerðu út fyrsta leiðangur sinn til
Spitsbergen 1790.
Samningurinn við Spitzbergen
Árið 1871 gerði sameinaða
konungsríkið Noregur og Svíþjóð
drög að því að leggja Spitsbergen
undir norsku krúnuna, en mætti
þá andstöðu Rússakeisara og var
horfið frá þeirri ráðagerð um sinn.
Eftir að ríkjasambönd Noregs
og Svíþjóðar hafði verið leyst upp
og Norðmenn höfðu fengið sinn
eigin konung, var málinu fylgt
eftir að nýju, það er með kröfur
um yfirráð yfir eyjunum.
Voru þá haldnir milliríkjafund-
ir með þeim þjóðum, sem mestra
hagsmuna áttu að gæta á þessum
slóðum, á árunum 1910, 1912 og
1914. Kom fram á þeim fundum
hugmynd um skiptingu eyjanna á
milli Noregs, Svíþjóðar og Rúss-
lands, en samkomulag tókst ekki
og viðræður fóru út um þúfur,
m.a. vegna fyrri heimsstyrjaldar-
innar. Að lokinni fyrri heimsstyrj-
öldinni og gerð samningsins 1918,
hófust viðræður enn á ný, — nú í
París —, milli Norðmanna og
Bandamanna um stöðu Spits-
bergen. Samkomulag tókst með
þessum þjóðum og var samkomu-
lag undirritað í París 9. febrúar
1920. Þrjú atriði þessa samnings
voru þýðingarmest. Samkv. 1. og
2. gr. samningsins var öllum
samningsaðilum, ríkjum og veiði-
félögum heimilað að jöfnu að
nytja eyjarnar efnahagslega. Tók
þetta til fiskveiða og hvers konar
veiða á eyjunum, iðnaðar og
námugraftar. Öllum þjóðum
heims stóð opið að gerast samn-
ingsaðilar að fullgildingu samn-
ingsins og hefur 41 ríki fullgilt
samninginn til þess. Noregur get-
ur ekki veitt neinu ríki meiri rétt
en öðru og eyjarnar má ekki á
neinn hátt nota í hernaðarskyni og
óheimilt er að koma þar upp
flotastöð. Þetta ákvæði er í sam-
ræmi við þá stefnu, sem kalla má
valdajafnvægi milli stórvelda.
Hætt væri við, að því jafnvægi
væri raskað, ef eitthvert af ttór-
veldunum fengi að koma þar upp
flotastöð. Sovétríkin neituðu í
fyrstu að viðurkenna samninginn
og mótmæltu gildi hans og stóð
13