Sjómannablaðið Víkingur - 01.06.2007, Blaðsíða 56

Baráttan við skyrbjúg
Enginn sjúkdómur hefur drepiöjleiri sjómenn en skyrbjúgur og í um það bil þrjár og hálfa öld,frá
1500 til 1850, dóufleiri sjómenn úr skyrbjúg en samanlagt af völdum annarra sjúkdóma, skipsskaða
og vopnaðra átaka.
Eins dauði er annars brauð. Hvergi sést þetta skýrar en þegar
litið er á sögu skyrbjúgs. í þrjár og hálfa öld, allt frá landafund-
unum miklu og fram á miðja 19. öld, lagði þessi ægilegi hörgul-
sjúkdómur fleiri sjómenn að velli en fórust samanlagt í öllum
fárviðrum, skipssköðum, sjóorustum og öðrum sjúkdómum er
sagan kann að greina frá.
„Brauðið“, sem grundvallaðist á þessum ægilegu hörmungum
sjómanna, varð hins vegar mikið og óþrjótandi uppspretta auðs. Á
það hefur í tímans rás verið þrýst mörgum vörumerkjum, sem sum
hver eru heimsþekkt á 21. öldinni og nægir að nefna Coca Cola í
því sambandi. Með öðrum orðum, gosdrykkjaiðnaður heimsins á
rætur í baráttunni gegn skyrbjúg.
Lind lauk miklu lofsorði á frásögn skipsklerksins um borð i Centurion, Richard
Walters, en þar fann Lind einkar skýra frásögn af því hvernig skyrbjúgur
tœrði menn og drap þá að lokum. Ferðafrásögn Walters, A Voyage Round the
World, varfyrst gefin út á prenti árið 1748.
Vasco da Cama
Bæði Hippokrates, sem kallaður hefur
verið faðir læknavísindanna, (uppi um
460-370 fyrir Krist) og rómverski nátt-
úrufræðingurinn, Pliny, sem fæddist um
svipað leyti og landar hans krossfestu
Krist, kunnu skil á skyrbjúg. Það var þó
ekki fyrr en á 16. öld að sjúkdómurinn
fékk nafn og sjómenn tóku að óttast
hann eins og sjálfan svartadauða sem
á 14. öld drap um þriðjung allra íbúa í
Evrópu og Asíu.
Skýringin var að sjóferðir voru þá farn-
ar að taka lengri tíma en nokkru sinni
fyrr. Þetta var öld landafundanna miklu.
Krydd og sögur unt hulda fjársjóði
þrýstu mönnum æ lengra út á hafið og
afleiðingarnar létu ekki á sér standa.
í júlí 1497 leggur portúgalski sæfar-
inn, Vasco da Gama, úr höfn í Lissabon
staðráðinn í að finna sjóleiðina til
Austur-lndíalanda. Hann ræður yfir fjór-
um skipum og 160 rnanna áhöfn. Það
tekur flotann sex mánuði að komast fyrir
Góðrarvonarhöfða en þá eru nánast allir
um borð í skipunum fjórum orðnir veik-
ir. Da Gama skrifar: „Margir af mönnum
mínum eru sjúkir, hendur og fætur
þeirra eru bólgnir og gómurinn svo upp-
blásin að hann legst yfir tennurnar og
kemur í veg fyrir að þeir geti etið.“
Það blæðir úr tannholdi manna, stund-
um svo heiftarlega að stórir blóðpollar
myndast við fleti helsjúkra sjómann-
anna. Sálin verður líka fyrir áhrifum.
Tilfinningarnar rísa hátt. Mennirnir
verða grátgjarnir, þunglyndir og þjást
af sjúklegri heimþrá. Skynfærin verða
ofurnæm. Gróðurangan úr landi er vís til
að valda þeim svo mikilli geðshræringu
að þeir gráti hástöfum og þess eru dæmi
að hvellurinn frá byssuskoti nægi til að
drepa mann sem er kominn á lokastig
skyrbjúgs.
Þegar skipin leggjast loks að strönd-
inni gerist kraftaverk. Innfæddir selja
Portúgölunum appelsínur og á aðeins sex
dögum eru allir heilir á nýjan leik. Da
Gama þakkar guði fyrir lækninguna og
einkar góðu loftslagi á staðnum. Ferðinni
er síðan haldið áfram og da Gama nær
markmiði sínu að komast til lndlands.
Á heimleiðinni steðjar ógæfan að aftur.
Mennirnir veikjast. Bænir eru fluttar og
heitið á dýrlinga — og lagst að landi í leit
að appelsínum. Alll kemur þó fyrir ekki
og þegar flotinn kemur heirn til Lissabon
eru 100 af 160 manna áhöfn skipanna
fjögurra horfnir yfir í annan heim.
Vasco da Gama gengur fyrir konung-
inn og færir honum gull og gersemar.