Náttúrufræðingurinn - 1997, Blaðsíða 15

„Eldhjarta
ÍSLANDS“
INGI Þ. BJARNASON
LEITIN AÐ )ARÐFRÆÐILEGRI
UPPSPRETTU LANDSINS
Heitur reitur er landsvœði sem ein-
kennist af mikilli eldvirkni og jarð-
hita og stendur hátt yfir umhverfið.
ísland er einn af stœrstu heitu reitum
jarðar og gncefir 2—4 km yfir venju-
lega hœð Norður-Atlantshafshryggjar-
ins sem gengur í gegnum landið.
Markmið fjölþjóðlega jarðskjálfta-
verkefnisins ÍSBRÁÐ (bráðin sem
myndar ísland) er að rannsaka þessa
jarðfrœðilegu uppsprettu landsins.
(Ingi Þ. Bjarnason o.fl. 1996). Raun-
vísindastofnun leiðir þetta verkefni
en samstarfsaðilar eru frá Banda-
ríkjunum, Bretlandi og ýmsum stofn-
unum hér á landi.
| argt er óþekkt um eðli heitra reita,
en það liggur í augum uppi að
þeir eiga rætur að rekja til aukins
---------hita á afmörkuðum svæðum inni í
jörðinni. Ekkert hefur hins vegar verið
Ingi Þorleifur Bjarnason (f. 1959) lauk B.Sc-prófi í
jarðeðlisfræði frá Edinborgarháskóla 1983, meist-
araprófi frá Utah-háskóla 1986 og doktorsprófi
frá Columbia-háskóla 1992. Hann var aðstoðar-
kennari við Columbia-háskólann 1987-88, vann
við rannsóknir á Carnegie-stofnuninni í Washing-
ton 1993-94 og í hlutakennslu við Háskóla íslands
1996. Frá 1995 hefur Ingi starfað sem sérfræð-
ingur á Raunvísindastofnun Háskóla íslands.
sannað um uppruna hitans, en líklegt er
talið að hann stafi af uppstreymi heits
efnis í möttlinum, svokölluðum möttul-
strók, sem hugsanlega eigi upptök við
mörk möttuls og kjarna. Möttullinn er
þykkasta lag jarðar. Hann er á föstu formi
en seigfljótandi og liggur á milli jarðskorp-
unnar, sem er 5-70 knr þykk, og kjarnans
sem er á 2900 km dýpi. Við uppstreymi
heits efnis í möttlinum lækkar þrýstingur á
því og bræðslumark. Ýmis rök hníga að því
að á bilinu frá nokkrum tugum kílómetra
niður á nokkur hundruð kílómetra dýpi sé
hitinn það hár í möttulstróki að hluti hans
bráðni; þar er svokallað bræðslusvæði.
Þannig verður til bergkvika sem stígur upp
vegna þess að hún er eðlisléttari en
grannbergið og ntyndar jarðskorpuna
þegar hún storknar í ysta lagi jarðar.
Kristján Tryggvason o.fl. (1983) eru frum-
kvöðlar í gerð myndar af möttulstróknum
undir íslandi. Þeir sáu áhril' möttulstróks-
ins nokkurn veginn undir miðju landsins
sent hraðaininnkun niður á um 400 km
dýpi. Við gerð myndar sinnar notuðu þeir
ferðatíma P-skjálftabylgna (sjá almenna
lýsingu Páls Einarssonar 1991 a á jarð-
skjálftabylgjum) sem skráðar voru á sí-
ritandi flaumræna skjálftamæla hér á
íslandi. Mælióvissa flaumrænna skjálfta-
mæla er meiri en síðari tíma stafrænna
inæla og getur slík óvissa komið fram í
Náttúrufræðingurinn 67 (2), bls. 77-83, 1997.
77