Samvinnan - 01.08.1957, Blaðsíða 8

Kirkjan í Gröf á Höfðaströnd
Gröf er skammt innan við Hofsós,
innsti bær á Höfðaströnd. Jörðin
mun ætíð hafa verið talin í betri
jarða röð, en þó ekki höfuðból. Hún
er víðlend og á beitiland mikið, enda
sauðjörð afbragðs góð. Merkir menn
hafa oftlega búið í Gröf. Um og eftir
aldamótin 1600 bjó þar Guðmund-
ur Hallgrímsson og synir hans, Hall-
grímur og Pétur. Sá Pétur var faðir
séra Hallgríms Péturssonar skálds,
og má vera, að Hallgrímur sé fæddur
í Gröf, þótt það sé ekki fullvíst.
Saga kirkjunnar.
Hvergi er þess getið í fornum heim-
ildum, að kirkja eða annað heilagt
hús hafi verið í Gröf á miðöldum.
Líklegt mætti þó telja að óreyndu,
að á slíkri stórjörð hefði verið guðs-
hús í kaþólskum sið, að minnsta kosti
nokkurn tíma, því að mergð guðs-
húsa, þ. e. bænahúsa, hálfkirkna og
kirkna, var ótrúlega mikil, svo sem
Ijóst er bæði af rituðum heimildum
og mannabeinafundum á bæjum víða
um land. Sýna þeir, að jafnvel graftr-
arkirkjur hafa verið á ýmsum jörð-
um, sem engin skrifleg heimild tel-
ur meðal kirkjustaða.
Þó að fomar heimildir bresti um
þetta, segir Ami Magnússon, að
bænahús hafi verið í Gröf að fornu.
I október 1709 vom bændur í Hofs-
hreppi saman komnir í Gröf til þess
að veita vitneskju um jarðir sínar
vegna jarðabókarinnar miklu, sem
Ami var þá að taka saman. Um Gröf
segir meðal annars svo í jarðabók-
inni:
„Hér hefur að fornu bænhús ver-
ið, en aldrei tíðir veittar verið í
manna minni, fyrr en biskupinn
herra Thorlákur eignaðist jörðina.
Síðan voru hér tíðir veittar, þá
heimamenn voru til sacramentis, og
varaði þetta, þar til biskupinn, sál-
ugi herra Gísli, lét bænhúsið með nýj-
um omamentum prýða. Síðan eftir
hans andlát hefur hans eftirlátin
hústrú, Ragnlieiður Jónsdóttir, feng-
ið kónglegt leyfi, að á þessari hálf-
kirkju skyldi sóknarpresturinn heil-
aga þjónustu fremja þriðja hvem
helgan dag, og launar biskupshústrú-
in prestinum þjónustugjörðina, svo
að sóknarkirkjan hvergi skuli í
missa.“
Hústrú Ragnheiður var skörungur
mikill. Meðal annars brauzt hún í að
fá aukinn rétt bænhússins. Að bón
hennar veitti konungur henni allra-
náðarsamlegast árið 1687 „með til-
liti til torleiðis þess, sem hún yfir fall-
vötn á vetrardegi með stórri hættu
fara verður til sóknarkirkju sinnar
að Hofi, að hún á ábúðarjörð sinni,
Gröf á Höfðaströnd, megi hvem
þriðja helgan dag ársins guðsþjón-
ustu í þeirri þar á bænum byggðu
kirkju fremja láta, svo fremi hún
sjálf geti fengið sóknarprestinn góð-
viljuglega þar til og guðsþjónustu-
gerð ei annars staðar af þeim sökum
vanrækist eða hindrist“. Þetta er
kóngsbréfið, sem Ami Magnússon
nefnir, og með því var bænhúsið gert
að þriðjungskirkju.
Ragnheiður biskupsfrú lézt árið
1715. Eftir það naut Grafarkirkja
ekki góðs af vemdarhendi þessarar
fjölskyldu. Hefur hún þá aftur verið
talin með ónauðsynlegum guðshús-
um, eins og verið hafði fyrir daga
Þorláks biskups. Með konunglegu
bréfi 17. maí 1765 var boðið, að
leggja skyldi niður óþarfar hálfkirkj-
ur og bænhús í báðum biskupsdæm-
um, og meðal þeirra var bænhúsið
eða þriðjungskirkjan í Gröf. Eftir
þetta hafa gripir hennar verið fluttir
í aðrar kirkjur, en húsið sjálft var
tekið til veraldlegra þarfa. Lengi
notuðu Grafarbændur það fyrir
skemmu. Þó hefur aldrei í fymsku
fallið vitneskjan um foma helgi þess,
og alltaf bar það nokkrar menjar um
kirkjulegan uppmna sinn.
Árið 1939 festi Matthías Þórðar-
son þjóðminjavörður kaup á hinu
ellihruma húsi fyrir Þjóðminjasafn-
ið í því skyni að láta gera við það
og halda því við sem menningarsögu-
legri byggingu. Sökum fjárskorts
var þó ekki hægt að hefjast handa
um endurreisn kirkjunnar þá þegar.
Var ætlunin að láta sem mest af
upprunalegum viðum kirkjunnar
halda sér í viðgerðinni. En þegar far-
ið var að kanna húsið og taka það
ofan, kom í ljós, að þeir vora flestir
ónothæfir, og vora þeir því að lang-
mestu leyti endumýjaðir, en hinir
(Frh. á bU. 25)
8 SAMVINNAN