Fálkinn - 14.01.1944, Blaðsíða 4

4
F Á L K I N N
Nýja-Sjáland
Nú þegar ragnarökkur styrj-
alda og eyðileggingar færast yf-
ir hinn gamla heim, hvarflar
hugur vor stundum vestur um
haf vfir til Bandaríkjanna og
annara velda vestan liafs; marg-
ir þeir, sem bölsýnir voru á
framtíð Evrópu, vona að nýi
heimurinn verði arftaki menn-
ingar hvíta kynstofnsins, ef alt
hrynur í rústir í Evrópu, og
sumir menn líta vonaraugum
til hinna miklu æfinlýralanda
suðurhafsins, sem að mestu
leyti eru hygð livítum mönnurn,
þ. e. Ástralía og þó einkum
Nýja-Sjáland, sem á síðari ár-
um liefir meira og meira dregið
að sjer athygli lieimsins.
Nýja-Sjáland er yngst land-
námsveldi hvíta kynstofnsins,
fundið og numið seinna en
sjálfur nýjasti heimurinn, Ástr-
alía. Það liggur i Suðurhafinu
miðju langt frá öðrum löndum
og var með öllu ókunnugt liin-
um miklu siglingagörpum Spán-
verja og Ilollendinga löngu eft-
ir að þeir höfðu fundið Ástral-
íu og Kyrrahafseyjar. Sjógarp-
urinn Abel Tasman, sem á 17.
öld rannsakaði Ástralíustrendur
og fann eyju þá, sem við liann
er kend (Tasmanía), fann Nýja-
Sjáland en hafði þar skamma
dvöl og landið hvarf aftur í
gleymsku uns Englendingurinn
James Cook sæfari fann það
aftur 1768 á siglingu sinni
kringum hnöttinn og helgaði
konungi Stóra-Bretlands land-
ið. Eftir það fóru enskir og
norskir siglingamenn og hval-
veiðimenn að venja komur sín-
ar til landsins.
En löngu eftir að Ástralía var
numin og bygð enskum mönn-
um var Nýja-Sjáland Ókannað
og óháð hvítum mönnum; ]iað
var ekki fyr en rjett fyrir 1840
að Englendingar í alvöru köst-
uðu eign sinni á landið, mest
vegna þess að Frakkar voru
farnir að ásælast það. En það
varð erfiðara fyrir Englendinga
að leggja . Nýja-Sjáland undir
sig en Ástralíu.
Nýja-Sjáland var bygt her-
skáum Malajaþjóðflokki sem
nefndust Maoríar og sem í flestu
stóðu hinum frumstæðu svörtu
frumbyggjum Ástralíu langtum
framar. Iivað eftir annað háðu
þeir mannskæðar styrjaldir við
hina ensku landnema sem urðu
jafnvel að fá hernaðarhjálp frá
Englandi en að lokum voru þó
Maoríar gersigraðir og fullur
friður komst á meðal þeirra og'
hinna hvítu innflytjenda
skömmu eltir 1870.
Eftir 1870 streymdi fjöldi
manna frá Bretlandseyjum til
landsins alveg fram í lok 19.
aldar. Skógar og grasflæmi lands-
ins voru rudd og ræktuð og
breytt í hlómlega akra og ald-
ingarða.
Hundrúð þúsunda af sauð-
um og nautgripum þöktu hátt
láglendi og heiðar landsins,, cn
fjöllin voru rannsökuð og þar
fansí talsvert af gulli og öðr-
um máhnum. Blómlegar iðnað-
ar- og verslunarborgir risu upp
við sjóinn, en inn til landsins
þutu upp sveitaþorp og stórbýli
hæði á láglendinu og i fjalla
dölunum. Á skömmum tínia
varð Nýja-Sjáland blómlegasta
nýlenda breta. Þegar nýlendu-
mönnum óx fiskur um hrigg
liófu þeir ákafa baráttu fyrir
auknu sjálfsforræði, og að lok-
um varð landið enskt samveldis-
land með sjerstakt þing og rík-
isstjórn, sem i flestum innan-
landsmálum er algerlega sjálf-
stæt enda þótt það lúti enskum
landstjóra.
Lengi fram eftir var Nýja-
Sjáland litið kunnugt öllum
þorra manna i Evrópu og Am-
eríku. Ástralía og Canada og
hinar milclu nýlendur Breta í
Asíu og Afriku drógu að sjer
miklu meiri athygli. Að lands-
inönnum undanskyldum ferð-
uðust fáir til Nýja-Sjálands,
nema fáeinir vísindamenn, eink-
um landfræðingar, sem vildu
kynnast þessu fagra og svip-
mikla eldfjallalandi lengst suð-
ur í liöfum.
Nýja-Sjáland er eitt af feg-
urstu löndum jarðar. Þegar
menn koma að ströndum Nýja-
Sjálands eftir að siglt liefur ver
ið eftir dimmbláum fleti suður-
hafsins, brosa við manni víð-
áttumiklar frjósamar sljetfur,
með ökrum og beitilöndum,
grænum beitilöndum, þar sem
þúsundir sauðfjár og nautpen-
ings er á beit, og stórkostleg-
um tröllauknum skógum með
kárífurum og risavöxnum
burknatrjám. Litsla-úðið á sljett-
unnm er fagurt og tilkomumik-
ið en í fjarska liggja liá og hrika
leg fjöll suævi þakinn á efstu
tindum. Sumstaðar ganga fjöll-
in alveg fram að sjó úl á ystu
annes, og djúpir firðir skerast
þar inn í landið milli liárra
fjalla, sem falla með hröttum
lilíðum að sjó fram. Snjór þek-
ur efstu tindana annars eru
fjöllin vaxin grænum og gulum
hálendisgróðri og undirhlíðarn-
ar þjettum og fögrum, en dinmi-
um burknaskógi alveg niður að
sjó. Ilvítfyssandi ár með foss-
um og flúðum falla dynjandi
um dalina í fjarðarbotnunum,
sem vaxnir eru hágresi og
kjarri. Innhjeruð landsins eru
að mestu fjalllendi vaxið dökk-
grænum burknaskógum, en upp
úr fjalllendunum gnæfa liáir
hláhvitir jökultindar, sem ná
alt að 4000 metra hæð. Milli
fjallgarðanna liggja djúpir dal-
ir með djúpum vötnum, og um-
hverfis þau eru þorp og hæir,
akurlendi og víðáttumikil heiti-
lönd. Sumsstaðar er hálendið
eldbrunnið, og þar eru gígar
og eldborgir sem gjósa enn í
dag. Heitar laugar og hverir
finnast þar viða. Þar er Vaima-
ryn stærsti hver á hnettinum.
Hann gýs minnst 100 oft 200
stundum 4-500 metra í loft upp.
Fossafl og jarðhiti landsins
hefur verið tekið i notkun fyr-
ir löngu síðan.
Þar eru margar rafstöðvar
knúðar af fossafli og margir
bæir upphitaðir með hvera og
laugahila (liitaveita).
Helmingur íbúa býr í borgum
og stórum þorpum en hinir i
sveitum, dreifðir um láglendi,
dali og fjallabygðir landsins i
örsmáum þorpum eða í einstök-
um býlum. Aðalatvinnuvegur-
inn er landbúnaður einkum þö
kvikfjárrækt og akuryrkja, en
aldinrækt, garðrækt og blóma-
rækt er líka mikil. Landið er
ágætt sauðfjárland og óviða i
heimi sem er hetri fjárhagur.
En kúakyn landsins er líka
ágætt og víða eru rekin stór
mjólkurbú með samvinnusniði.
Mikið er ræktað á láglendum af
maís, hveili og suðrænum ald-
inum, því jarðvegurinn er frjór.
Skógarhögg var áður mikið
stundað en er nú mjög að leggj-
ast niður enda liafa skógarnir
verið eyddir mjög meðan ver-
ið var að nema landið. Slór
skógarsvæði eru nú friðuð og
ennþá er meira en XA af landinu
skógi vaxið. Málmnám er tölu-
vert einkum gullnám. Ár og
vötn landsins eru full af fislci
og i höfumun í kríng eru góð
fiskimið. — Fiskveiðar eru því
töluvert stundaðar einkum af
borgárhúúm. Annars lifa íhúar
borganna mjög á iðnaði, verzl-
un og siglingum, sjómenn eru
þar góðir, enda eru þar víða á-
gætar hafnir. Margir borgar-
búar lifa meðfram á jarðyrkju;
víða er það svo að lítill jarðar-
skiki fyrir utaiifcbæinn tilheyr-
ir hverju húsi.
Borgirnar i landinu eru flesl-
ar litlar og standa oftast við sjó-
inn. Hin núverandi höfuðborg
er Welliiigton. Hún er mjög ný
borg reist 1839 og liefir um 150.
000 íbúa.
Ibúar ails Nýja-Sjálands eru
als 11/2 miljón.
Að flatarmáli er það lítið eitt
stærra en Bretlandseyjar (læp-
lega 3 sinnum stærra -611 ísl.).
Larnlið er eyjabálkur með
tveimur stórum eylöndum og
fjölda smáeyja. Milli hinna
tveggja stóru eylanda liggur
Cookswood.Norðan við það ligg-
ur hin svolcallaða Norðurey en
fyrir sunnan það Suðurey, sem
er stæiTÍ en miklu strjálbýlli.
Við strendur hinna stóru
eyja er fjöldi smáeyja og lengst
í suðri liggur Stewarteyja, sem
^í' allstór, mjög frjósöm meo
fögruin skógum.
Auk heimalandsins eru Fidji-
eyjar og Samóaeyjar undir yfir
stjjórn Ný-Sjálendinga en enn-
þá ekki innlimaður í ríkið.
Landinu er eins og áður er
sagt stjórnað af enslcum lands-
stjóra, sem liefir ráðuneyti sjer
við Iilið og þjóðkjörið þing með
100 meðlimum.
Þar af eru fjórir kosnir af
Maóríum, en hinir af hvítuin
ínönnum,
Allur meginþorri landsmanna
eru hvítÍL' menn ællaðir af Bret-
lendseyjum, afkomendur þeirra
sem á 19. öld fluttu til landsins
frá Englandi og Skotlandi. Dá-
lítið hefir líka fluttst til lands-
ins af fólki frá Svíþjóð og Dan-
mörku, en það fólk hefir liorf-
ið innan um hinn enska fjölda;
allir lala á ensku og flestir eru
mótmælendatrúar.
Enda ])ótt stutt sje síðan land-
ið var numið eru Ný-Sjálending-
ar þó orðnir sjerstök þjóð, sem
i menningarsiðum og venjum er
talsvert frábrugðin Englending-
um. Þjóðarkendin er sterk, og
metnaðurinn gagnvart Englend-
ingum og Ástralíumönnum mik-
ill.
Ný-Sjálendingar eru i þvi frá-
brugðnir Englendingiun að þeir
erli fyrst og fremst bændaþjóð,
sem á engar arfgengar yfirstjett-
ir, engan aðal og borgarastéttin