Fálkinn - 03.10.1947, Blaðsíða 4

4
FÁLKINN
Vigfús Kristjánsson frá Hafnarnesi
Stoðlakot í Reyfcjavík frá 1870 til 1947
Úthlíðarfcirkja í Bisfcupstungum frá 1861 til 1933
uni við kórstafi og tveir lausa-
bekkir. í framkirkjunni sem
deild er frá kórnum með rúðu
þili 1% alin á hæð, eru 5 beklc-
ir að sunnanverðu, en 6 að
norðanverðu, með brikum og
bakslám. Stiga ófóðraðan er
upp í loftið að ganga, lil að
hringja klukkunni, sein í turn-
inum hangir. Yfir tveimur innri
stafgólfum eður hvelfingu er
og þillaust, sem ekki tilheyrir
Við Bókhlöðustíg, skammt frá
horninu, þar sem Bókhlöðustíg-
ur og Laufásvegur mætast,
stendur lítið timburliús, bikað
að utan og beint á móti því
hinu megin við stiginn bók-
hlaða menntaskólans, sem stíg-
urinn her nafn af. Þetta gamla
hús er hrörlegt að sjó og ber
þess glögg merki, að tönn tím-
ans hefir sett sín merki á það.
A norðurhlið liússins eru þrír
gluggar og gengið inn i húsið
á suðurgafli. Á sínum tíma hef-
ir húsið vafalaust þótl laglegt
og reisulegt, en nú er það kom-
ið úr móð og til lítillar prýði
í lijarta höfuðstaðarins.
Hús þetla heitir Stöðlakot, og
á það sina sögu um glaðværa
hlátra og um æskudrauma og
minningar, sem verma og gleðja
því á þess ungdómsárum leit
þangað margur með hlýju og
vinarliug. En nú er öldin önn-
ur, því fólk sem framhjá því
gengur virðir það varla viðlits
eða þá að menn segja sem svo,
þvílíkur ósómi að láta svona
kofa standa. Á yngri árum naut
húsið virðingar og var talið
prýða höfuðstaðinn, en á seinni
árum var ])að haft um eitt
skeið sem hesthús og angaði
hestaþefurinn þaðan langa leið.
Hús þetta, sem ég hefi minnst
á lét langafi minn Þorsteinn frá
Útlilíð hyggja, og smíðaði Vig-
fús Guðmundsson trésmiður,
tengdasonur Þorsteins það um
1870, var það byggt upp úr
öðru lnisi, sem Þorsteinn keypti
með Víðinesjörð 1868 og þegar
hann keypti Stöðlakot, lét hann
rífa liúsið og hyggja það upp,
það er því orðið 77 ára hér í
Reykjavik. Þorsteinn bjó í því
frá 1870, þar til hann andaðist
20 ágúst 1875, með Sesselju
seinjii konu sinni og tveimur
börnum þeirra: Árna er síðar
varð prestur að Kálfatjörn og
Steinunni er átti sr. Jón Magn-
ússon á Rip.
Sjómannadaginn 2. júní 1946
hitti ég frænda minn Ólaf Jóns-
son, en hann er einn af mörg-
um afkomedum Þorsteins frá
Úthlið og Steinunnar Jónsdótt-
ur frá Drápuhlið fyrri konu
Þorsteins. Eg fór með hann
niður á Bókhlöðustíg og sýndi
honum húsið þar sem Þorsteinn
frá Útldíð átti seinast heima.
Þegar við höfðum skoðað hús-
ið tók hann mynd af því og
mér, þar sem ég stóð á ldað-
varpanum. — Þá ílaug í liuga
minn að hér hefði langafi minn
staðið, ef til vill í sömu spor-
um fyrir rúmum sjötíu árum
og var sem ég sæi hann fyrir
mér háan og beinvaxinn, tígu-
legan öldung, gráan fyrir hær-
um. Það er því satt að ég stóð
i hans sporum á þessari stundu.
Það verður ekki lijá því komist
að minnast Þorsteins og ættar
hans í þessu sambandi.
Þorsteinn er fæddur 5. mars
1797, að Hvoli í Mýrdal. For-
eldrar hans voru Þorsteinn Þor-
steinsson hóndi á IIvoli, hálf-
bróðir Bjarna Thorsteinsson
amtmanns og Þórunnar Þor-
steinsdóttur frá Vatnsskarðhól-
um. Móðir liennar var Iíarítas
Jónsdóttir Vigfússonar klausl-
urhaldara á Reynistað, en móð-
ir Karitasar var Þórunn Hann-
esdóttir Scheving, sýslumanns.
Þorsteinn hóndi á Ilvoli varð
skammlífur og giftist Þórunn
ekkja hans Sigurði Árnasyni
bónda á Sleig og hafði börnin
þrjú með sér, Eyjólf, Þorstein
og Þuríði. Eflir ferminguna fór
Þorsteinn að Odda til Steingr.
Jónssonar prófasts frænda síns
og var þar 1812, 15 óra. Árið
1817, sigldi Þorsteinn til Kaup-
mannaliafnar og lærði garð-
yrkju þar í þrjú ár og kom
upp 1821. Sama ár gifti hann
sig Steinunni Jónsdóttur frá
Drápuhlíð og þau byrja búskap
í Vatnsdal í Fljótshlíð og biia
þar í 20 ár. Þau kaupa Úthlíð-
artorfuna 1841 og fara þangað
sama ár. Þorsteinn sléttaði tún
og ræktaði kálgarð og kenndi
mörgum auk þess. Þorsteinn
var vel menntaður maður og
naut mikils álits. Þegar þau
hjón komu að Úthlið 1811 voru
bæjax’liúsin hrörleg og torf-
kirkja niðurnýdd á staðnum.
Þorsteinn byggði upp öll bæj-
arhúsin og smíðaði Vigf. Guð-
mundsson Irésmiður þau. Út-
hlíð var mikil jörð og stór að
garnla mati 55 liundruð að nreð-
töldum hjáleigunum Stakk-
holti og Hraunstúni en að nýju
mati 659. Útlilíð var höfuðhól
frá landnámstíð, þar hjó Geir
goði d. 981. í Úthlíð var reist
kirkja með þeim fyrstu hér á
landi.
Árið 1861 var Úthlíðarkirkja
byggð upp og lét Þorsteinn
Þorsteinsson gera það, smíðaði
Vigfús Guðmundsson trésmiður
tengdasonur hans kirkjuna. Úr
visitazíuhók Árnessýsluprófasts
dæmis þ. 22. júlí 1862. Þar seg-
ir: Kirkjan sjálf er næstliðið
ór uppbyggð af timbri eingöngu
hún er á íengd 10 álnir og þrjú
kvartel og á breidd 7 álnir,
stafnhhrðin 3% álnir og er í
5 stafgólfum, er yfirklætt lofl
i þremur fremri stafgólfun-
um, en íbjúgrúðuhvelfing yfir
tveimur þeirra innri. Kirkjan
er þiljuð innan rúðuþili til hliða
ó brúnása, innri gaflinn uppund
ir bita. Altai’ið er nýtt skápalt-
ari með tveimur liurðum skrá-
læstum fyrir er gráta með virki
á afrenndum pílárum. í kór
eru bekkir umhverfis með brík
kii’kjunni heldur hús bónda
liennar. Fyrír- kirkjunni sem
öll er með plægðu fjalargólfi
er rúðuhui’ð á sterkum járnum
með duglegri skrá. Þakið er
tvöfalt, rennisúð á sperrum og
utanyfir ]>ak úr þakdúk vel
bikuðum. Turn er uppi á' lciikj-
unni eins umvandaður og þak-
ið. Tveir gluggar stórir eru á
lilið hvori’i og eins uppi á fram-
þilinu og 6 stórar rúður í hverj-
um glugga. Að utan er kirkjan
öll vel bikuð. Tveir bikstigar
fylgja. Til kirkjunnar er allt
vel vandað og prýðilega frá
öllu gengið. Á eigandi hennar
signor Þorsteinn Þorsteinsson,
sem til hennar liefir lagt svo
mikla umhyggju, fyrirhöfn og
kostnað af hennar hálfu mikinn
heiður og þakkir skilið. Enn-
fremur er þess að geta, að
kirkjuhurðin með umhúingi
öllum, eins lika gluggum með
umbúningi öllurn, eru málaðir
Ijósbláir. Iíirkjan kostaði 460
rikisdali.
Það hefir verið stór við-
burður i Biskupstungum þegar
kirkjan var vígð og vafalaust
verið mikið fjölmenni þar við
kirkjuná. Það er enginn vafi á
því að kirkjan hefir verið með
þeim allra laglegustu kirkjum
sem þekktusl hér á landi um
þennan tíma, því torfkirkjur
voru ahnennastar og hefir það
verið mikil hreyting og þægindi
fyrir fólkið að fá þessa kirkju
fyrir torfkirkjuna scm öldum
saman var búin að vera á staðn
um. Eins og myndin al' kirkj-
uni ber með sér er hún orð-
in hrörleg og vitnar um hirðu-