Iðnneminn - 01.05.1999, Blaðsíða 6

Frá fyrri tíð.
Hér á eftir fer úrdráttur úr frá-
sögn Oddnýar Kristjánsdóttur
húsmóður frá Ferjunesi, f. 3.
September 1911, um þau vinnubrögð,
áhöld og fatnað sem hún man eftir frá sínum
ungdómsárum og frá tíð móður hennar.
Aðeins hafa verið leiðréttar stafsetningarvill-
ur en að öðru leiti er frásögn hennar birt
óbreitt.
Áhöld
Hin margvíslegu vinnubrögð kvenna í fyrri
tíð, sem í raun héldu heimilunum gangandi,
voru framkvæmd með svo fábreyttum og
einföldum áhöldum að fúrðu gegnir og
mörg voru heimagerð. _Ég er að smíða
næli” sagði nágrannabóndi, hann var stadd-
ur í gömlu smiðjunni hérna í Ferjunesi, hafði
verið að smíða skeifúr og restaði með skó-
nálum handa konunni sinni. Þetta mun hafa
varið um 1924.
Skæri, tvinna, fingurbjörg, hörtvinna,
seymi og fleira smálegt geymdi móðir mín í
tágakörfú fornri, í nálhúsinu sem líka átti sér
stað í körfúnni, voru þær nálar sem sjaldnar
voru í brúki, svo sem skónálar, fjaðranáiar og
hörtvinnanálar. Stoppunálar og saumnálar
vor í nálapúðanum, tiltækar þegar á þurfti að
halda. Nálapúðinn var lítill koddi, ferkant-
aður um 12 sm. á kant, stoppaður með ull,
ytra borð gjarnan úr jafa eða öðrum jafn-
þræðingi og saumað í með krosssaumi smá-
munstur, átta blaða rós eða annað álíka.
Snúra úr mislitubandi fest á jaðrana og látin
mynda litla lykkju á horninu, sem var urn
leið hanki fyrir púðann er hann hékk á þili.
Móðir mín bjó til sín nálhús úr álftafjöðr-
um og kenndi mér aðferðina. Bestu hlutar
fjöðurstafanna voru klipptir í jafna búta, um
8 sm. langa, 6 bútar lagðir hlið við hlið var
hæfileg breidd á nálhúsi. Bútarnir voru
lagðir hlið við hlið á stinnt fóðurefni sem var
sniðið þannig að það var heilt í botninum og
klæddi báðar hliðar, síðan var saumað milli
stafanna með sterkum þræði, og þess gætt að
þeir lægju stöðugir og jafnir hlið við hlið, og
fóðrið svo stungið saman á hliðum. Ytra
byrði var klæði, eða annað fallegt efni, líka
haft heilt í botninn, brotið inn af við opin að
framan, bakið framlengt með loki, sem lagð-
ist yfir opin á fjöðurstöfúnum og sniðið í
odda. Stungið með jöfnum sporum milli
stafanna, þráðurinn gjarnan í öðrum lit, síð-
an voru hliðar og lok bryddað í einu lagi,
(botninn óbryddaður) lokið svo fest með
hnappi og hneppslu eða smellu. Snotur
hlutur og góð nálageymsla.
Löngu fýrir mitt minni var saumavélin far-
in að gegna sínu hlutverki á heimilinu. Hún
var öll úr járni, stóð á fótum, enginn trékassi
eða hlíf yfir henni, hún var handsnúin og
áfastur spólurokkur. Hún stóð afsíðis á skáp
og breitt yfir hana, milli þess að hún var á
borðinu í notkun. Tegund og aldur veit ég
ekki. Foreldrar mínir hófú búskap árið
1895. Því miður þrýtur hér vitneskju mína
um þennan þarfahlut, sem í barnsaugum
mínum var nánast sem ein heimilispersónan.
Heimasaumur.
Heimasaumur var mikill og margskonar,
flest var saumað heima. Örugglega skiptust
konur á fatasniðum og formsnið heyrði ég
talað um. Föt voru lánuð til að sníða eftir.
Ég minnist kjólasniða með pils í mörgum út-
sniðnum stykkjum, en veit ekki um að neitt
hafi varðveist þar sem ég þekki til. Móðins-
blöð voru í gangi, fólk reyndi alltaf að fylgja
tískunni.
ICeypt var efni í betri fatnað eftir að ég fer
að muna örugglega, karlmannaföt ýmist
klæðskerasaumuð eða keypt í búð, líka
þekktí ég að góðar saumakonur saumuðu
spariföt, sem svo voru kölluð, þeim fengið
efni og tillegg.
Reiðföt og ferðaflíkur yfirleitt heimasaum-
að, einnig hversdagsfatnaður. I fyrri daga
var engu fleygt og ekkert látið fara í súginn.
AJgengt var að venda fötum, þeim var sprett
í sundur með aðgæstlu, saumar pressaðir út
og ef allt var gert með vandvirkni, gátu vent
föt litið út sem ný. Systkyni tóku við fötum
hvert af öðru og þótti sjálfsagt. Konur
stykkjuðu saman samstæða fataafganga í
buxur á smádrengi eða telpnapils. Það var
saumað upp úr gömlu og bótum haldið tíl
haga. Ef slysagat kom á nýja flík, var stykkj-
að í gatíð svo naumast sást. Þá var bótin að
vera af sama efni og flíkin og falla að munstri
og allri gerð, þar sem bæta átti. Gatíð var
klippt rétthyrnt og klippt upp í hornin, sem
svaraði tæpu saumfari, bótin sniðin eftir gat-
inu og þess vandlega gætt að rendur og slíkt
standist á, bótin ofúrlítið stærri en gatið,
(u.þ.b. tveim saumförum) síðan var bótin
saumuð við (í höndum) stungið út og inn
með nálinni og þess vandlega gætt að efnið
gengi ekki tíl og allt stæðist á. Saumarnir
flattir út og pressaðir, jaðrarnir hexaðir nið-
ur með lempni, síðast pressað á réttunni
Saumakonur og klæðskerar.
Saumanámskeið voru haldin á vegum
kvenfélaga og viðkomandi sambönd, höfðu
kennara á sínum vegum. Þessi námskeið
voru yfirleitt haldin á þeim heimilum, sem
höfðu rúmgóð húsakynni. Konur og heima-
sætur sóttu námskeiðin. Nemendur höfðu
með sér saumavél og efni í fötín, efnið var
bæði nýtt og gamalt, það er að segja, sund-
ursprettar gamlar flíkur lika hafðar með tíl að
sauma upp úr ef svo stóð á, þótti sjálfsagt.
Mjög færir kennarar voru yfirleitt á vegum
sambandsins. I nágrenni mínu á æskustöðv-
unum, var ein mjög góð saumakona sem tók
oft saum heim til sín en hún var bóndakona
og saumaskapurinn ekki aðalstarf. Þegar
spurt er um saumakonu kemur mér fyrst í
hug móðursystir mín Guðríður Einarsdóttir,
fædd 1860. Hún stundaði saumaskap langa
æfi, var einhleyp en áttí sér lítið notalegt
heimili lengst í Hafnafirði. Hún saumaði
allskonar fatnað úr nýju og gömlu efni, ventí
og bætti, saumaði yfirleitt heima hjá sér.
Stundum dvaldi hún á heimili foreldra
minna og saumaði á okkur börnin. Eitt sinn
í sláttubyrjun saumaði hún engjatjald fyrir
föður minn. Aldrei heyrði ég um neinn fé-
lagskap eða samtök saumakvenna Þegar
spurt er um klæðskera þá hefi ég eitt dæmi
þegar móðir mín var ung stúlka lærði hún
karlmannafatasaum hjá Þorsteini skreðara
sem hún nefndi. Hann dvaldi á æskuheimili
hennar um tíma að vetri, og saumaði spari-
föt á heimamenn. Var móðir mín látin
sauma með honum, að þessu námi bjó hún
síðan. Þetta mun hafa verið um eða upp út
1890.
Að strauja og pressa.
Best man ég strauboltan, holan að innan,
með loki á enda og fylgdu tungur tvær sem
voru til skiftis í eldinum, skörungunum
6
! ð n n e m i n n