Fréttablaðið - 05.12.2009, Blaðsíða 40

40 5. desember 2009 LAUGARDAGUR
Þ
etta kom ánægju-
lega á óvart,“ segir
Guðmundur, sólar-
hring eftir að til-
kynnt var að hann
hefði verið tilnefnd-
ur til íslensku bókmenntaverð-
launanna. „Það var að vísu lítil
geðshræring, ég lét mömmu það
alveg eftir. Ég er fyrst og fremst
ánægður fyrir hönd útgefand-
ans.“ Bankster er þriðja bók Guð-
mundar, sem er liðlega þrítugur
og hefur verið skrifstofumaður
hjá Landsbanka Íslands um nokk-
urra ára skeið. Fyrir tveimur
árum kom út örsagnasafnið Vax-
andi nánd og í fyrra skáldsagan
Hola í lífi fyrrverandi golfara.
Þótt Guðmundur hafi verið í
fullu starfi í Landsbankanum í
nokkur ár lítur hann á ritstörfin
sem sitt aðalstarf. Hann ákvað að
verða rithöfundur árið 2003 en
fjögur ár liðu þar til hans fyrsta
bók kom út.
„Maður þarf alltaf að stíga
yfir ákveðinn þröskuld áður en
maður byrjar af fullum krafti.
Undanfarin þrjú ár hef ég stillt
því þannig upp að skriftirnar eru
númer eitt. Ég vinn í bankanum á
daginn til að eiga fyrir íbúðarlán-
inu en skriftirnar verða að vera
í forgangi. Öðruvísi er ekki hægt
að taka þetta alvarlega, þá verður
þetta bara föndur. Og ég er ekki
mikið fyrir föndur, nema kannski
núna rétt fyrir jólin.“
Agi er frumforsenda
Þetta vinnufyrirkomulag útheimt-
ir talsverðan aga. „Það er frum-
forsendan. Ég skrifaði Bankster
til dæmis á einu ári. Frá nóvem-
ber fram í apríl gengu dagarnir
þannig fyrir sig að ég kom heim
úr vinnu og sat við skriftir til
eitt eða tvö á nóttunni og lagði
upp drögin að bókinni. Síðan
þurfti ég að liggja yfir textanum.
Maður verður að vera reiðubúinn
að leggja á sig vinnu. Hæfileik-
ar verða aldrei meira en ónýtt-
ir möguleikar ef maður er ekki
reiðubúinn að leggja sig fram.“
Guðmundur segist muna vel
hvenær hann ákvað að leggja
skriftirnar fyrir sig. „Það var
nóttin sem ég kláraði að lesa
Bréfbátarigninguna eftir Gyrði
Elíasson. Ég hafði áður tekið
mitt Þórbergs-tímabil og stutt
Laxness-tímabil, en það var hjá
Gyrði sem ég sá hvernig er hægt
að skapa visst andrúmsloft með
því að raða orðum smekklega
saman. Þetta var nokkuð sem
ég vildi gera líka. Gyrðir er tví-
mælalaust einn af mínum mestu
áhrifavöldum. En það er líka
partur af þessum þröskuldi sem
maður verður að komast yfir,
sem ég minntist á áðan – að leyfa
sér að meðtaka áhrifin en um leið
láta þau ekki gegnsýra sig heldur
að finna sína eigin rödd.“
Svo vill til að Gyrðir er líka til-
nefndur til íslensku bókmennta-
verðlaunanna í ár. „Já, og ég
saknaði hans þegar tilnefning-
arnar voru tilkynntar, það hefði
verið gaman að standa við hlið-
ina á honum – en ég gerði mér
útgefanda hans að góðu í stað-
inn.“ Hann er lítið farinn að
velta því fyrir sér líkunum á að
hreppa hnossið. „Ég kem ekki
sérstaklega grimmur inn í fimm
manna úrslitin, ég er að minnsta
kosti ekki búinn að skrifa neina
ræðu. Ég er ennþá svo þakk-
látur. Maður verður að vera það
í garð þeirra sem gleðja móður
manns.“
Saga hins venjulega bankamanns
Í Bankster sækir Guðmundur í
eigin reynsluheim úr bankanum.
Bókin fjallar um Markús, starfs-
mann í ónefndum banka, sem
missir vinnuna þegar bankarnir
hrynja. Unnusta hans er í sömu
sporum. Til að drepa tímann í
atvinnuleysinu ákveður Markús
að halda dagbók og er bókin
sögð í gegnum hana. Guðmund-
ur segist hafa viljað skrifa um
hlutskipti hins venjulega banka-
manns.
„Mér fannst það áberandi til-
hneiging þegar ósköpin gengu
yfir að draga upp eina mynd af
bankamönnum, ákveðna staðal-
mynd, sem passaði ekkert sér-
staklega vel við mína upplifun.
Það hefði alveg verið hægt að
skrifa bók um gosana; þeir eru
vissulega til. En fólkið sem sem
ég vann með var að mestum hluta
venjulegt fólk, sem brást jafn illa
við hruninu og aðrir. Mig lang-
aði að draga það fram í aðalpers-
ónunni. Ég hjó líka sérstaklega
eftir hvað fólk brást misjafn-
lega við. Sumir voru fljótir að
ná sér, söðluðu um og fundu sér
annað að gera; aðrir bara meik-
uðu þetta ekki. Þessi bók varð til
sem eins konar viðbragð við því.
Fyrir marga hrundi heimsmynd-
in með bönkunum og mig langaði
að draga það fram í gegnum sögu
einstaklings. Vinnutitill bókar-
innar var Framtíðarmissir og ég
gætti mín á að missa ekki sjón-
ar á því.“
Spurður hvort það sé mikið af
honum sjálfum í persónu Mark-
úsar, kveðst Guðmundur ekki
geta neitað því. „Ég var að vísu
ekki í sambandi þegar ég skrifaði
bókina og er ekki utan af landi,
heldur úr Grafarvoginum. Við
Markús eigum það kannski sam-
eiginlegt að við hefðum ef til vill
getað endað allt annars staðar en
að vinna í banka. Það er stundum
talað um að bankarnir hafi „rænt“
heilli kynslóð. Ætli Markús sé
ekki í þeim hópi; hann er rit-
hneigður og daðraði við að fara
í íslensku, en valdi þessa leið út
af starfsmöguleikunum og vegna
þess að svo margir aðrir fóru
hana. Viðbrögð hans við hruninu
eru að byrja að skrifa; þar með
er hann ef til vill kominn á braut
sem hann átti alltaf að vera á.“
Gjörbreytt stemning
Bókin er skrifuð svo til á raun-
tíma. Guðmundur hóf skriftir
strax í nóvember í fyrra, þegar
Hola í lífi fyrrverandi golfara
var enn í prentsmiðju. „Allar
veðurlýsingar og þvíumlíkt eru
til dæmis réttar. Ég sótti mér
líka mikinn efnivið í bankann,
reyndi að fanga andrúmsloftið
eins og það var og birtist meðal
annars í tungutakinu – á fundum
var reiðufé til dæmis alltaf kall-
að „kassmó“.“
Guðmundur segir merkilegt
hversu mikið áhyggjuleysi hafi
verið í bönkunum í aðdraganda
hrunsins. „Það er erfitt að botna
í því, þetta var næstum eins og
stefnulaus skutla á fullri ferð út í
geim. Það hefur orðið mikil breyt-
ing á andrúmsloftinu hvað þetta
varðar; það er erfitt að festa fing-
ur nákvæmlega á það en stemn-
ingin er breytt. Menn eru alveg
hættir að reyna að stytta sér leið,
eins og bar stundum á.“
Hann segist þó ekki hafa lagt
upp með það að gagnrýna banka-
kerfið sérstaklega né taka hansk-
ann upp fyrir það. „Ég vildi fara
einhvern milliveg og gefa ein-
staklingunum svigrúm. Það er
búið að skrifa gagnrýnar bækur
um bankana og það verða skrif-
aðar fleiri. Ég tók meðvitaða
ákvörðun um að láta frásögnina
byggjast á sambandi tveggja ein-
staklinga sem eru í sömu spor-
um, en bregðast ólíkt við. Úr því
verður togstreita sem speglar
samfélagið að vissu leyti, eða
verður að minnsta kosti loftvog
á það hvernig spennan eykst.“
Svigrúm fyrir lesandann
Guðmundur segir að vilji einhver
túlka bókina sem einhvers konar
varnarrit, sé sjálfsagt auðvelt að
gera það. „Ég hef að vísu ekki
fengið þau viðbrögð, ekki enn að
minnsta kosti. Sumum finnst að
afstaða höfundar eigi að birtast
eins og lesandinn sitji í kirkju
eða á fundi þar sem höfundurinn
heldur þrumandi ræðu.
Ég á ekki gott með að setja
mig í slíkar stellingar; ég vil að
það sé svigrúm fyrir lesandann
til að skilja og upplifa og taka
afstöðu eftir því. Það eru vissu-
lega menn sem verðskulda gagn-
rýni fyrir sinn hlut í aðdraganda
hrunsins. Þessi bók er hins vegar
ekki um það. Ég vona að minnsta
kosti að þegar við lítum um öxl
verði aðdragandi hrunsins hinn
raunverulegi dökki blettur, en
ekki viðbrögðin við því – að þau
skyggi ekki á allt sem á undan er
gengið.“
Er ekki mikið fyrir föndur
Í Guðmundi Óskarssyni búa tveir menn. Annar er skrifstofumaður í Landsbankanum, hinn er rithöfundur. Bók rithöfundarins
um atvinnulausan bankamann er tilnefnd til Bókmenntaverðlaunanna. Bergsteinn Sigurðsson spjallaði við Guðmundana tvo.
ÚR REYNSLUBANKANUM „Mér fannst það áberandi tilhneiging þegar ósköpin gengu yfir að draga upp eina mynd af
bankamönnum, ákveðna staðalmynd, sem passaði ekkert sérstaklega vel við mína upplifun.“ FRÉTTABLAÐIÐ/STEFÁN
Ég kem ekki sérstaklega grimmur
inn í fimm manna úrslitin, ég er
að minnsta kosti ekki búinn að
skrifa neina ræðu. Ég er ennþá
svo þakklátur. Maður verður að
vera það í garð þeirra sem gleðja
móður manns.
„En hafiði heyrt það nýjasta strákar, ha? Ég heyrði
það í vikunni og það er helvíti gott, gott og
satt. Þið kannist náttúrulega við orðið gangster,
ha, þetta gamla og góða? En hafiði heyrt um
bankster? Nei? Jæja, en það þýðir auðvitað það
nákvæmlega sama. Helvíti gott! En þessi yfir-
gengilega vitleysa öll strákar og ...“
Ég stóð upp eins rólega og ég gat til að velta
ekki borðinu og trufla ekki sessunaut minn á
meðan hann saup á kaffinu sínu. Það hafðist,
en reiðin var farin af stað og þess tvö stuttu
skref sem voru í manninn komu ekki í veg fyrir
að hún gysi, nægðu ekki til að ég gæti hugsað
mig um. Hendur hans hvíldu á borðinu og
fingurnir mynduðu enn tvær guttaskambyssur
sín hvorum megin við kaffibollann þegar ég stóð yfir
honum án þess að hafa hugmynd um hvað ég ætlaði að gera.
BANKSTER