Vikan - 23.02.1967, Blaðsíða 14

Éi er reiOi
fílksisti
Manat oolhlutverk
hans í frinsku byltinuunni
arís, borgin mikla, mið-
stöð fagurra lista. sam-
komustaður Evrópu,
verður stærri og fegurri
með hverjum degi sem líður,“
stendur skrifað í ferðabók einni
frá lokaskeiði átjándu aldar. Og
það voru orð að sönnu, ekki sízt
vorið 1790.
Þann fjórtánda júlí það ár var
gífurlegur manngrúi — fjögur
hundruð þúsund manns að sögn
— samankominn á hinum svo-
kallaða Marsvelli í borginni. Sá
dagur var þá orðinn þjóðhátíð-
ardagur Frakka, hafði orðið það
árið áður, þegar borgarmúgurinn
mölvaði niður Bastilluna og
myrti varðmennina þar. Þessi
viðburður var álíka sóðalegur og
virðuleikalaus og skríluppþot
eru vön að vera og þar að auki
tilgangslaus með öllu, því þótt
Bastillan hefði einu sinni verið
notuð sem alvörufangelsi, þá sátu
þar nú ekki inni neinar frelsis-
hetjur eða baráttumenn fyrir
mannréttindum, eins og hinir
móðursjúku Parísarbúar töldu
sér trú um, heldur sárafáir þjófar
og meingerðamenn, sem sízt af
öllu voru þess verðir að heil
bylting væri sett í gang til að
hleypa þeim út á strætin. Engu
að síður hefur þessi dagur síðan
verið þjóðhátíðardagur Frakka,
og má undarlegt heita að þjóð
með aðra eins sögu skuli kalla
jafn ómerkilegan og skömmustu-
legan atburð þann virðulegasta,
sem með þeim hefur skeð.
Því vissulega er margs annars
skemmtilegra að minnast úr
Frakklandi síðari hluta átjándu
aldar. Þá var blómatími upplýs-
ingaraldarinnar og sjaldan eða
aldrei hefur frönsk menning risið
hærra. Það ætti að nægja að
nefna nöfn eins og Yoltaire,
Rousseau, Montesquieu, eða þá
alfræðinganna. En eins og oft vill
verða um blómatímabil fagur-
fræðilegra mennta, þá fylgdi
þessu mikil glaðværð og léttlifn-
aður að því skapi. Þetta þurfti
nú kannski engan að saka, en það
var bara ekki franska þjóðin í
heild, sem skemmti sér, heldur
fyrst og fremst hirðin og aðall-
inn, sem undir stjórn hins ein-
valda konungs nutu víðtækra
forréttinda. Og þetta hefðarfólk
var ekkert smátækt í lifnaðar-
háttum; það skemmti sér hömlu-
lítið og borgarar og bændur
landsins, sem máttu borga brús-
ann, urðu ófrýnni með hverju
árinu sem leið. Konungar þessa
tímabils — Lúðvíkar númer
fimmtán og sextán — voru litlir
skörungar og höfðu engan hemil
á drottningum sínum, frillum og
aðalsherrum, sem engu sinntu
nema klækjaspili um völd og auð
og létu sig heill alþjóðar minna
skipta en nokkuð annað.
Einn merkasti viðburður þessa leikárs hérlendis verður ómótmœlanlega upp-
færsla leikritsins Marat, eftir Peter Weiss, á fjölum Þjóðleikhússins. Peter
Weiss er Þjóðverji, fæddur 1916 í námunda við Berlín, en býr nú í Stokkhólmi.
Hann hefur skrifað skáldsögur, leikrit og kvikmyndahandrit, en Marat mun
vera frægasta verk hans til þessa. Raunar hét það upprunalega Marat—
Sade, eftir tveimur aðalpersónunum, en afkomendur de Sades markgreifa
gerðu þá uppsteit og hefur það orðið til þess, að aðeins fyrri hluti nafnsins
er að jafnaði notaður. (Grein um de Sade birtist fyrir skömmu í Vikunni,
í greinaflokknum Verstu menn veraldar).
Leikritið var fyrst sýnt í apríl 1964 í Schiller-leikhúsinu í Berlin, en árið
eftir í Aldwych-leikhúsinu í Lundúnum undir stjórn Peters Brook, og vakti
sú sýning mikla athygli og þótti einn merkasti viðburðurinn i leikhúslífi
Breta það ár. Var uppfærslan kvikmynduð. Síðan var verkið sýnt í New York
og gekk þar í sex mánuði, og víðar um heim hefur það verið sviðsett og
hvarvetna vakið mikla athygli.
Þýðingu leikritsins á íslenzku gerði Árni Björnsson, cand. mag., en leikstjóri
verður Ástralíumaðurinn Kevin Palmer, sem um þessar mundir starfar á
vegum Þjóðleikhússins. Hann stundaði leiklistarnám í Bretlandi og starfaði
þar síðan hjá ýmsum leikfélögum, þar á meðal í tvö ár hjá Konunglega
Shakespeare-félaginu. Aðspurður um Marat sagði hann blaðamanni Vikunnar,
að ekki væri hægt að flokka verkið undir neina sérstaka stefnu í leiklist; þar
væru auðséð áhrif frá Brecht, absúrdisma og úr enn fleiri áttum.
Uppistaða leikritsins er efni frá tímum frönsku byltingarinnar, en það er
raunar aðeins rammi um meginviðfangsefni hans, sem eru mórölsk vanda-
mál mannsins á ölium tímum og ekki sízt þeim, sem við lifum á. Verkið er
látið gerast árið 1808 á Charenton-geðveikrahæli, þar sem sá alræmdi mark-
greifi de Sade er meðal sjúklinga. Hann setur á svið leikrit um líf Marats,
örlög hans og dauða, og fara sjúklingar á hælinu með öll hlutverkin I leikn-
um. En oft er leikurinn rofinn af rökræðum þeirra de Sades og Marats, er
þeir metast um viðhorf sín. De Sade er líbertíninn, siðleysinginn, í allra
grófustu merkingu þess orðs, tilbiður og lifir fyrir sjálfan sig einan og
horfir ekki í að valda öðrum kvöl og pínu í þeim tilgangi. Leiðarstjarna Marats
er hinsvegar heill fólksins — eða svo heldur hann sjálfur — og fyrir þann
málstað hikar hann ekki við að koma af stað viðurstyggilegum fjöldamorðum.
Svo geta áhorfendur reynt að dæma um, hvor gæfulegri sé, hinn eigingjarni
siðleysingi eða hugsjónamaðurinn.
14 VIKAN 8 tbl-