Tímarit lögfræðinga - 01.04.1954, Blaðsíða 9

ólafur Jóhannesson, prófessor:
Févíti samkvæmt yfirvalds ákvörðun.
i.
Samkvæmt íslenzkum rétti eru yfirvöld að jafnaði ekki
bær til að kveða á um það, hverjum viðurlögum og þving-
unarráðum skuli beitt, þegar fyrirmælum þeirra er ekki
sinnt. Það er hlutverk dómstóla. Aðalreglan er sú, að dóm-
stólar verði að kanna lögmæti yfirvalds ákvarðana, áður
en þeim er fullnægt með valdi, eða menn látnir sæta viður-
lögum fyrir brot á þeim. Með þeirri skipan er réttarör-
yggi einstaklingsins að jafnaði bezt borgið.
Áðurnefnd meginregla sætir þó mikilsverðum undan-
tekningum. Réttarvarzlan yrði stundum óraunhæf og kæmi
ekki að haldi, ef jafnan þyrfti að leita dómsúrskurðar,
áður en grípa mætti til þvingunaraðgerða. Það er t. d. auð-
sætt, að lögreglumenn geta ekki gegnt hlutverki sínu,
nema þeir hafi heimild til valdbeitingar, ef á þarf að halda.
Sama máli gegnir um ýmis önnur stjórnarvöld. Yfirvöld-
um sjálfum er þess vegna alloft veitt heimild til að beita
þvingunarráðum — beinum eða óbeinum —, en venju-
lega má þá eftir á bera lögmæti þeirra aðgerða undir
dómstóla. Stundum er og úrskurður yfirvalds aðfararheim-
ild, sbr. 4. gr. aðfararl. Beiting þvingunarráða er yfir-
völdum almennt ekki í sjálfsvald sett, heldur bundin af
lagareglum. Um valdbeiting lögreglu gætir þó nokkurra
sérreglna, sem hér verða samt ekki gerðar að umræðuefni.
Þau þvingunarráð, sem yfirvöldum er heimilt að beita,
geta verið margvísleg. Hér verður ekki fjallað um þau
almennt. I því, sem hér fer á eftir, verður einvörðungu
rætt um eina tegund þvingunaraðgerða, þ. e. févíti sam-
kvæmt yfirvalds ákvörðun. Um það réttaratriði hefur ekkert
verið ritað hér, og þó að ekki kveði að vísu mikið að slíku
févíti í réttarframkvæmd hér á landi, þá virðist stutt
greinargerð um það efni ekki með öllu óþörf. Verður því
hér á eftir reynt að kanna lítils háttar almennar reglur
71