Tímarit lögfræðinga - 01.08.1978, Blaðsíða 3

TIMAHII- <S
lÍH.I IC i:dim>\
2. HEFTI 28. ÁRGANGUR ÁGÚST 1978
LAGAREGLUR UM RÍKISSTJÓRNINA
Þessi orð eru skrifuð 12. ágúst 1978. Yfir standa viðræður um myndun
nýrrar ríkisstjórnar og hafa gert um skeið, því að ráðuneyti Geir Haligríms-
sonar, sem skipað var 28. ágúst 1974, baðst lausnar 27. júní s.l., tveim dögum
eftir kosningar til Alþingis. Forseti bað stjórnina að gegna störfum, þar til
ný hefði verið mynduð, og sýnist hafa verið fallist á þau tilmæli. í blöðum
hefur verið sagt nokkuð frá ýmsu, sem á góma hefur borið í viðræðum um
stjórnarmyndun síðan. M.a. mun hafa verið á það minnst, að eigi mætti lengur
dragast að endurskoða stjórnarskrána. Hefur það reyndar heyrst fyrr. —
Stjórnarkreppan og hugmyndin um endurskoðun stjórnarskrárinnar eru til-
efni þess, að hér verður vikið nokkrum orðum að ríkisstjórninni og stjórn-
skipulegri stöðu hennar. Er furðu margt óljóst um réttarreglur á þessu sviði,
og væri tilefni til að hafa það í huga, þegar ný stjórnlög verða sett.
1) í stjórnarskránni er gengið út frá því, að ríkisstjórnin sé ekki fjölskipað
stjórnvald, heldur taki hver ráðherra um sig ákvarðanir, en segi frá þeim,
sem mikilvægar eru, á ráðherrafundum og gefi öðrum ráðherrum þar með
tækifæri til að láta skoðun sína í Ijós. i nokkrum lögum segir, að málefni
heyri undir ríkisstjórnina alla, t.d. 2. gr. laga nr. 2/1978, er varðar gengis-
mál. Stundum kemur einnig fram opinberlega, að ráðherrar telja sig ekki
geta greitt úr máli, fyrr en þeir hafa rætt það í ríkisstjórninni og haga orð-
um sínum þannig, að engu er líkara en þeir telji hana en ekki sig taka ákvörð-
unina. í öðrum löndum eru reglur um þetta efni með sitt hverjum hætti.
Ljóst er, að það torveldar myndun samsteypustjórna, ef málum ætti að ráða
til lykta með atkvæðagreiðslum á ríkisstjórnarfundum, enda mun svo ekki
gert í raun hérlendis. Hitt er Ijóst, að full ástæða er til að taka af allan vafa,
sem nú virðist vera, um valdskiptingu einstakra ráðherra og ríkisstjórnarinn-
ar allrar.
2) í stjórnarskránni segir, að forsetinn sé ábyrgðarlaus á stjórnarathöfnum.
Hver ber þá ábyrgð á athöfnum hans, þegar reynt er að mynda stjórn? Þetta
er að vísu fremur fræðileg en raunhæf spurning, en deilur, sem urðu í Noregi
1928 og 1971 um gerðir konungs, þegar þannig stóð á, sýna þó, að þetta
49