Tímarit lögfræðinga - 01.05.1984, Blaðsíða 7

TIIURITWW
liH.ni i:mv.\
1. HEFTI____34. ÁRGANGUR MAÍ 1984
LÖGREGLAN
Miklar umræður hafa orðið hér á landi síðustu mánuði um lögregluna, hlut-
verk hennar og starfshætti. Hefur þar valdið mestu eitt tiltekið mál blaðamanns
í Reykjavlk, sem kærði þrjá lögreglumenn fyrir ólöglega handtöku og líkams-
meiðsl, er hann hlaut við flutning frá handtökustað. Nýlega var kveðinn upp
dómur í málinu í sakadómi Reykjavíkur, þar sem lögreglumennirnir voru sýkn-
aðir af öllum kröfum ákæruvaldsins. Mál þetta fékk óvenjuskjóta meðferð, og
væri óskandi, að unnt reyndist að reka önnur opinber mál með viðlíka hraða.
Hafa ber hugfast, að úrslit í dómsmálum gegn lögreglumönnum eru fjarri
því að vera öll á einn veg eins og stundum er gefið i skyn í hita umræðnanna.
Þeir eru margir dómarnir, þar sem lögreglumenn hafa verið dæmdir til refsing-
ar og annarra viðurlaga, auk þess sem stundum leiðir starfsmissi af brotum
þeirra og bótaskyldu fyrir ríkissjóð. En að sjálfsögðu verður lögreglumaður
að fá að njóta almennra mannréttinda eins og aðrir borgarar þessa lands, m.
a. þeirrar grundvallarreglu að vera talinn saklaus af refsiverðu broti, ef ákæru-
valdinu tekst ekki að sanna sök á hann.
í 34. gr. I. 74/1974, um meðferð opinberra mála, er hlutverki lögreglu lýst
svo í fjórum liðum: 1) Að halda uppi lögum og reglu; 2) Að stemma stigu við
ólögmætri hegðun; 3) Að greiða götu manna, þar sem það á við; 4) Að vinna
að uppljóstran refsiverðra brota, sem framin hafa verið. í eðli sínu er hlut-
verkið þríþætt, þ. e. eftirlitshlutverk (1 og 2), hjálparhlutverk (3) og rannsókn-
arhlutverk (4). Þáttagreining þessi hefur áhrif á skipulag lögreglunnar, einkum
þannig að rannsóknarhlutverkið er skilið frá, t. d. hér á landi með stofnun
rannsóknarlögreglu ríkisins og rannsóknarlögregludeilda lögreglustjóraemb-
ættanna, sjá I. 108/1976 og rgj. 253/1977. Hin almenna lögregla annast hins
vegar eftirlits- og hjálparstörfin. Er hún að jafnaði deildaskipt eftir helztu verk-
efnasviðum. Kjarninn f starfsemi hinnar almennu lögreglu er fyrirbyggjandi
eftirlit, fólgið í því að afstýra tilteknum athöfnum og skapa varnað um að
fylgja viðurkenndum leikreglum samfélagsins, eins og þær eru mótaðar ( sett-
um lögum og stjórnvaldsreglum, en stundum í óskráðum reglum og grund-
vallarviðhorfum, sem eiga stoð í réttarvitund og siðaskoðun almennings. Ekki
er alltaf auðsætt, hvenær eftirlitshlutverki lögreglunnar lýkur og rannsóknar-
hlutverkið tekur við. Lögreglumaður, sem fær pata af afbroti eða undirbúningi
þess, getur átt val á milli þess að skerast strax í leikinn til þess að hindra
framhaldið eða bíða átekta, unz brot er fullframið. Reynir þá á dómgreind
1