Tímarit lögfræðinga - 01.10.1985, Blaðsíða 3

rniAiíii—
TÖI.IITTIHV.A
2. HEFTI__35. ÁRGANGUR_OKTÓBER 1985
STJÓRNVALD EÐA DÓMSTÓLL
í BARNARÉTTARMÁLUM?
Þróunin í barnarétti hin síðari ár hefur orðið á þann veg ao auka réttindi
barnsins í flestum málum, sem það snerta. Lögin gera ráð fyrir því, að for-
eldrar barns séu að öðru jöfnu hæfastir til að gæta hagsmuna þess, og yf-
irleitt er það svo, að hagsmunir foreldra og barna þeirra falla saman. Þegar
hagsmunir foreldra og barna rekast á, segja lögin skýrum stöfum, að það
séu hagsmunir barnsins, sem skuli ráða. Það, sem barni er fyrir bestu, er
allsráðandi. Þetta er einföld regla á pappírnum, en veldur miklum erfiðleik-
um í framkvæmd. — Nú er viðurkennt í auknum mæli, að börn séu sjálfstæð-
ir réttaraðilar og eigi rétt á að gæta hagsmuna sinna, einnig I deilumálum,
sem snerta réttindi foreldra. Þessi þróun kemur fram I barnalögum allra Norð-
urlanda með ákvæðum um meðákvörðunarrétt og sjálfsákvörðunarrétt barns-
ins. Miklar umræður eru um allan hinn vestræna heim um, að rétt sé að skipa
barni sérstakan talsmann í þessum málum til þess að tryggja réttarstöðu þess,
og eru slík ákvæði komin í löggjöf margra ríkja Bandaríkjanna.
Hagsmunir foreldra og barna rekast á, þegar foreldrar deila um forsjá
barna sinna við skilnað eða sambúðarslit, og einnig þegar hið opinbera dreg-
ur í efa hæfni foreldranna til að annast börnin. Þessi mál eru hin mikilvægustu,
sem upp koma, og skipta sköpum um alla framtíð barnsins. Hvernig er búið
að þessum málum hér á landi? Hvaða hagsmunir sitja í fyrirrúmi? Eru það
hagsmunir barnsins, foreldranna, ríkisins? Er réttaröryggis nægilega gætt,
þegar úrskurðað er um forsjá barns eða töku barns af heimili?
Norðurlönd hafa um langt árabil haft nokkra sérstöðu í meðferð þessara
mála, sérstaklega barnaverndarmála, þar sem nefndir kosnar af sveitarfélög-
um hafa úrskurðað í barnaverndarmálum í stað dómstóla. Norðurlöndin, og
þá sérstaklega ísland, Danmörk og Noregur, hafa einnig haft sérstöðu í skiln-
aðarmálum, en þar á sú regla sér aldalanga hefð, að stjórnvöld veiti leyfi til
skilnaðar og úrskurði um ágreining í sambandi við skilnað. Þótt einnig sé
heimilt að leita skilnaðar fyrir dómstólum, þá er sú leið nær aldrei farin hér
á landi. Stjórnvaldsleiðin er almennt viðurkennd, hún er óformleg, fljótfarin
og kostnaðarlítil. Stjórnvöld hafa mikla reynslu í meðferð þessara mála og
73