Tímarit lögfræðinga - 01.12.1988, Blaðsíða 68

Ávíð
oíí dreif
í BOKAHILLUNNI
Skírnir 1988
ÞAÐ Á EKKI AÐ SEMJA DÓMA „FYRIR“ EINHVERN
Mig langar til þess að vekja athygli á tveim merkilegum greinum í Skírni
vor og haust 1988, ef þær skyldu hafa farið framhjá lögfræðingum. Sú fyrri er
eftir Hjördísi Hákonardóttur og nefnist „Gagnrýni á dómstólana og forsendur
dóma“, en hina síðari skrifar Þór Vilhjálmsson undir titlinum „Rökfærsla í
dómum og stjórnvaldsákvörðunum". Þarna leiða saman hesta sína héraðs-
dómari og réttarheimspekingur annars vegar og hæstaréttardómari og fræði-
maður hins vegar. Því má nærri geta að maður arkaði óvenjuléttur í spori
út á pósthús með ítrekunarseðilinn í hendi til að leysa út Skírni sem þar hafði
legið í friði að vanda! Umfjöllun þeirra frændsystkina um þetta eilífðarmái
lögfræðinnar er svo áleitin að mér nægði ekki ,,að ganga með sjó og sitja
við eld“, heldur verð ég að leggja orð í belg, þótt kannski engum komi
hugleiðingar mínar við frekar en það, hvernig dómarinn komst að því sem
segir í dómsorði!
Sameiginlegt viðfangsefni beggia höfunda er rökfærsla í dómum og hvaða
tilgangi hún þjóni. Þór sleppir að mestu umræðu um gagnrýni á dómstóla
en víkur þess í stað lítillega að rökstuðningi stjórnsýsluákvarðana. Hjördís
talar aftur á móti svolítið um réttlæti. Ég ætla fyrst og fremst að veita því
örlltið fyrir mér hvort yfirleitt eigi að hafa einhvern eða einhverja í huga
þepar dómur er saminn og þá fyrst og fremst þeaar rök fyrir dómsorði eru
skrifuð. Auðvitað ætti mér þó fremur að renna blóðið til skyldunnar og ræða
þessi álitaefni í Ijósi stjórnsýsluréttar en ég læt það bíða betri tíma, enda
jólahátíð þegar þetta er ritað!
Kveikian að grein Hjördísar virðist fyrst og fremst vera alkunn gagnrýni
Jóns Steinars Gunnlaugssonar, hæstaréttarlögmanns, á dómstólana, sem
náði hámarki í bók sem hann gaf út. Má segja að þannig hafi hann áfrýiað
til almennings þvt sem hann náði ekki fyrir Hæstarétti. Mér skilst að bókin
hafi ekki selst svo sem væntingar stóðu til og rennir það kannski stoðum
undir það sem Þór segir ,,að áhuginn á forsendum dóma, þ.á m. röksemdum
dómara, er vafalaust oft Ktiil, jafnvel enginn, og bundinn við aðilana og lög-
menn þeirra"; ,,ætti oftast að vera nægilegt, jafnvel æskilegt, að miða rök-
færslu í dómum við það að hún sé skilianleg lögmönnum aðila“ (bls. 383);
„miklu oftar lætur almenningur sig dóma engu skipta og aðilar einir lesa
þá ef nokkur gerir það“ (bls. 385). Heildarniðurstaða Þórs er annars sú að
„bæði í stjórnvaldsákvörðunum og dómum ætti að haga rökfærslunni eftir
266