Hugur - 01.01.2002, Blaðsíða 46

Hugur
W.V. Quine
bókstafstrúarmaður staðið fast á sínu og bent á að í hörðustu tilvikum,
þar sem hugmyndir sem hafa verið sannreyndar um aldur og ævi eru
skyndilega véfengdar af einni einangraðri athugun, þá er athugunin af-
skrifuð sem blekking. En það sem er þó öllu mikilvægara er að venjulega
eru athugunarsetningar prófaðar einar og sér. Þetta er það sem skilur
þær frá fræðilegum setningum. Það er einungis vegna þess að athugun-
arsetningar eru prófaðar beint með athugunum, og vegna sambands at-
hugunarsetninga og fræðilegra setninga, sem yfirleitt er hægt að prófa
vísindalegar kenningar.
Astæða þess að ýmsar setningar eru prófanlegar einar og sér verður
ljós ef við hugum að því hvernig við lærum tungumál. Ymsar orðmynd-
ir, ekki síst þær sem eru meðal þeirra fyrstu sem við tileinkum okkur,
eru lærðar af bendingu; við lærum þær í kringumstæðum sem þær lýsa
eða í návist hluta sem þær lýsa. I stuttu máli þá eru þær skilyrtar af at-
hugunum. Og þessar athuganir eru á hvers manns færi þar sem bæði
nemandi og kennari verða að geta séð að tilefnið sé við hæfi. Ef allir læra
tiltekið orðalag á þennan hátt þá munu allir hafa tilhneigingu til að nota
orðalagið á sama hátt við samskonar áreiti. Þessi samleitni gefur okkur
atferlishyggjuviðmið um hvaða setningar eru athugunarsetningar. Og
þessi samleitni er einnig ástæða þess að vísindamenn hallast að athug-
unarsetningum sem sameiginlegum grunni þegar þeir meta gögn hvers
annars.
Við lærum nýtt orðalag í samhengi þannig að úr verður flókið net setn-
inga. Tengsl setninganna í þessu neti eru með þeim hætti að við höfum
tilhneigingu til að játa eða neita tilteknum setningum þegar við hneigj-
umst til að játa eða neita öðrum setningum. Og það er fyrir þessi tengsl
sem prófanleiki athugunarsetninga færist yfir á kenningar um náttúr-
una. En þetta eru einnig þau tengsl sem valda því að í hörðustu tilvik-
um getur kenning um náttúruna freistað okkar til að líta framhjá athug-
un, þótt það yrði að vísu miður ef við féllum oft í þá freistni.
Það er að nokkru leyti almennt viðurkennt að vonlaust sé að deila
reynsluupplýsingum niður á einstakar setningar, eða jafnvel tiltölulega
viðamikla setningaklasa. Við getum litið á þetta á eftirfarandi hátt: Van-
sönnun vísindakenninga er almennt viðurkennd; þær athuganir sem
hafa verið gerðar eða munu verða gerðar geta ekki sannað vísindakenn-
ingar, ekki einu sinni þótt við bættum við öllum þeim atvikum sem hugs-
anlega gætu verið athugunarefni. I stuttu máli þá skilja allar ‘möguleg-
ar’ athuganir kenningar okkar eftir vansannaðar.2 Þetta þýðir að það
2 ‘Vansönnun’ er þýðing á enska orðinu ‘underdetermination’. Vansönnun
vísindakenninga er það einkenni slíkra kenninga að þær er aldrei hægt að
fullsanna; kenningamar ganga lengra en gögnin sem þær eru byggðar á, þær ganga