Vesturland - 01.01.1972, Blaðsíða 5

5
SR. ÞORSTEINN JÖHANNESSON FYRRUM PRÓFASTUR:
Vatnsfjörður í aldanna rás
Nokkrir drættir úr sögu staðar og kirkju
Ritstjóri Vesturlands hefur
beðið mig að skrifa greinar-
korn um prestssetrið Vatns-
fjörð í N.-ísafjarðarsýslu. Er
mér ljúft að verða við þeim
tilmælum, þótt augljóst sé,
að hér verður aðeins drepið
lauslega á örfáa þætti úr
hinni miklu sögu staðarins.
Vatnsfjörður stendur við
stutta vík, er liggur milli
Vatnsfjarðarness og Svein-
húsaness, og ber víkin nafn
af staðnum.
Inn frá víkinni gengur
Þúfnadalur. Þar standa bæ-
irnir Sveinhús, Miðhús og
Þúfur. Fremst í dalnum eru
tvö vötn, kölluð Selvötn.
Skammt frá þeim er býlið
Vatnsf jarðarsel, sem nú er
í eyði. Höfðu Vatnsfirðingar
þar málnytupening sinn í
seli, áður fyrr, eins og getið
er um í Grettissögu.
Vatnsfjörður er landnáms-
jörð. í Landnámu segir svo:
„Snæbjörn son Eyvindar
austmanns nam land milli
Mjóafjarðar og Laugadalsár
og bjó í Vatnsfirði. Hans son
var Hólmsteinn, faðir Snæ-
bjarnar galta.“
Snæbjörn Eyvindsson var
bróðir Helga magra, er nam
Eyjafjörð og byggði bæ sinn
að Kristnesi. Stóðu að þessum
bræðrum miklar og merkar
ættir, sænskar og írskar, því
Eyvindur austmaður gerðist
landvarnarmaður Kjarvals
írakonungs og kvæntist Raf-
örtu dóttur hans. Talið er að
Snæbjörn hafi sezt að í
Vatnsfirði um aldamótin 900.
Ekki er vitað með vissu
hverjir sátu í Vatnsfirði um
miðbik 10. aldar, en um 980
býr þar Ásgeir goði Knattar-
son. Er því augljóst, að mjög
snemma, eða þegar frá önd-
verðu, hefur Vatnsfjörður
verið orðinn höfuðból og að-
setur goðorðsmanna.
Ásgeir Knattarson er í Lax-
dælu nefndur „göfugur mað-
ur.“ Bendir kvonfang hans
einnig skýlaust til þess, að
hann hafi enginn miðlungs-
maður verið, því kona hans
er Þorbjörg digra, dóttir Ól-
afs pá Höskuldssonar cg Þor-
gerðar Egilsdóttur Skalla-
grímssonar. Sonur Ásgeirs og
Þcrbjargar var Kjartan Ás-
geirsson, sem síðar tók við
mannaforráðum í Vatnsfirði.
Er Þorbjörg digra missti
mann sinn, giftist hún öðru
sinni Vermundi mjóa Þor-
grímssyni. Hefir vegur Vatns
íjarðar vafalaust aukizt til
muna við þann ráðahag, því
Vermundur var auðugur höfð
ingi, sem átti bú á stór-
býlinu Bjarnarhöfn á Snæ-
fellsnesi, áður en hann flutt-
ist í Vatnsfjörð.
Um skörungsskap Þorbjar-
ar vitnar sú frásögn Grettis-
sögu, að eitt sinn er Ver-
mundur var á þingi reið Þor-
björg fram að Vatnsfjarðar-
seli að vitja starfsliðs síns.
Kcm hún þar að er bændur
höfðu komið böndum á Gretti
Ás.nundarsn rg hugðust
festa hann á gálga. Hafði
hann á þessum árum lirökkl-
ast um Vestíirði og reynzt
gripdeildarsamur í búum
beirra.
Þcrbjörg ávarpar Gretti og
segir: „Hvað rak þig til þess
Grettir, að þú vildir gera hér
óspektir þingmönnum mín-
um?“ „Eigi má við öllu sjá“,
segir Grettir, „vera varð ég
nckkur,“ þ.e. einhvers staðar.
. Slíkt er mikið gæfuleysi,"
segir hún. „En ofráð mun það
veröa ykkur ísfirðingum, að
taka Gretti af lífi, því að
hann er maður frægur og
stórættaður.“
Lét hún Gretti síðan heita
því, að valda engum óspekt-
um í héraðinu og leita ekki
hefnda á aðfaramönnum sín-
um. Fór Grettir með Þor-
Kjartan, sonur Ásgeirs
Knattarscnar og Þcrbjargar,
t'k við búi cg mannaforráð-
i'.m eítir móður sína cg Ver-
mund fóstra sinn. Hann var
vinsæll rnaður og fór vel
með héraðsvöld sín. Hann
kvæntist mikilhæfri og gáf-
aðri kcnu, Guðrúnu Halldórs-
dóttur Snorrasonar goða. Frá
þeim er kcmið Vatnsfirðinga-
kyn, sem f jölmennt varð, stór-
brctið cg atkvæðamikið. Sat
ætt þessi í Vatnsfirði fram
undir siðaskipti cg hefir síð-
an dreifzt um flest eða öll
héruð landsins.
Á öndverðri 12. öld býr í
Vatnsfirði Þórður Þorvalds-
scn, scnarsonur Kjartans Ás-
geirssonar. Hann var kvæntur
ágætri konu, Sigríði, dóttur
Hafliða Mássonar á Breiða-
bólsstað í Vesturhópi. Þórð-
ur hefur verið í fremstu röð
vestfirzkra héraðshöfðingja á
sinni tíð. Hann hefir verið
tíma. Hann reisti fyrstur
oanna kirkju í Vatnsfirði og
ákvað með máldaga erfingj-
um sínum fcrræði hennar.
Vatnsfjarðarkirkja var helg-
uð Ólafi kcnungi Haraldssyni,
þjóoardýrlingi Norðmanna.
Eins og margir stórbændur,
er byggðu kirkjur á jörðum
sínum, tók Þórður prest-
vígslu. Er hann fyrsti vígði
maðurinn, sem getið er um í
Vatnsfirði. Hann er talinn
meðal klerka í prestatali ár-
ið 1143.
Um næstu áratugi sátu af-
komendur Þórðar Þorvalds-
scnar, cg eigendur Vatns-
fjarðar, ekki á neinum friðar
stóli. Óveður Sturlungaaldar-
innar var að skella yfir. Saga
margra Vatnsfirðinga á þessu
tímabili vitnar um deilur og
vígaferli, enda tókst ekki
nema fáum héraðshöfðingjum
að ganga með óflekkaðan
skjöld frá þeirri skálmöld,
björgu heim í Vatnsfjörð og
dvaldi þar um hríð. „Varð
hún af þessu mjög fræg víða
um sveitir."
gætinn maður og friðsamur
cg farið vel með völd sín,
þó metnaðargjarn væri, eins
og flestir atkvæðamenn þeirra
sem þá gekk yfir landið.
Eftir miðja 13. öld situr
í Vatnsfirði Einar Þorvalds-
son, sonur Þorvalds Vants-
Séra Þorsteinn í Vatnsfirði
Séra Þorsteinn Jóhannes-
son, fyrrum prófastur i
Vatnsfirði, sem ritar hér um
Vatnsfjörð og Vatnsfjarðar-
kirkju, varð guðfræðingur
frá Háskóla íslands 1924.
Sama ár var hann vígður til
Staðar í Steingrímsfirði.
Þjónaði hann því prestakalli
til ársins 1929 að hann fékk
veitingu fyrir Vatnsfirði,
ásamt Kirkjubólsþingum og
Unaðsdalssókn. Náði presta-
kallið þannig yfir allt Inn-
Djúpið. Prófastur í Norður-
ísafjarðarsýslu varð hann
1939.
Séra Þorsteinn lét af
embætti í Vatnsfirði árið
1955, eftir 26 ára prests-
þjónustu þar, og fluttist þá
til Reykjavíkur og starfaði
um hríð í stjórnarráðinu, en
síðari árin í Landsbanka ís-
lands. Hann hefur nú látið
af störfum fyrir aldurs sakir.
Kvæntur er séra Þorsteinn
Laufeyju Tryggvadóttur og
eiga þau 5 börn.
Aðalsteinn Eiríksson, fyrr-
um skólastjóri héraðsskólans
í Reykjanesi og náinn sam-
starfsmaður séra Þorsteins að
málum skólans, segir m.a. í
afmælisgrein um séra Þor-
stein sjötugan:
„Ég átti þess kost, vegna
starfs míns, að kynnast nokk-
uð svo að segja hverju heim-
ili í sóknum hans við Djúp
og hafði auk þess nokkur
kynni af sumum fyrrverandi
sóknarbörnum hans í Stranda-
sýslu. Ekki fóru dult vin-
sældir cg virðing þeirra
hjóna meðal fólksins í hér-
aðinu. Var mikill söknuður
við burtför þeirra frá stað
og síðar er þau fluttu frá
Vatnsfirði.
Séra Þorsteinn er ágætur
kennimaður og syngur mess-
ur af markvissri smekkvísi
og án allrar tilgerðar. Hann
er fagurkeri í listum orðs og
tóna. Þess gætir mjög í ræð-
um hans cg prestlegri þjón-
ustugerð. Fáum hefi ég
kynnzt, sem hafa vandað jafn
vel og hann ræður sínar og
flutning þeirra. Guðsþjónusta
hans var bcðun fagnaðarer-
indis, umburðarlyndis og
kærleika, án þess að dekrað
væri við ódyggðir.
Vatnsfjarðarheimilið var í
tíð þeirra hjóna víðfrægt fyr-
ir rausn cg greiðasemi við
gest og ganganda. Prófasts-
hjónin voru búendur góðir
og höfðu stórt bú meðan
hægt var að fá fólk til starfa.
Hið forna höfuðból með öll-
um sínum hlunnindum, sel-
veiði, varpi og fuglatekju
þurfti mikinn mannafla, ef
fullnýta fá skyldi. Þegar
mannekla varð hlaut búskap-
urinn að dragast saman.
Séra Þorsteinn var forn-
býll að heyjum og hafði góða
forsjá á búi sínu. Á hörðu
og köldu vori, þegar að
þrengdi, leituðu margir utan
úr þorpunum og nágrenni
þeirra til bóndans í Vatns-
firði til þess að fá búi sínu
borgið. Var þá vel við brugð-
izt cg sköruleg úrlausn
veitt.“