19. júní - 19.06.1997, Blaðsíða 44

Abbadítir og ástkonur
-konur í vísindum
Kamilla Rún Jóhannsdóttir kannaði hlut kvenna í vísindum og komst að þvi að fyrr á öldum stóð val kvenna á
milli þess að gerast abbadís eða ástkona vísindamanns til að geta sinnt rannsóknum. Kamilla athugaði einnig
hugmyndir manna um kynímyndir og vísindi með hliðsjón af BA ritgerð Sigrúnar Erlu Egilsdóttur „Kynlaus eða
kynjuð sálfræði, gagnrýni á rannsóknir á kynjamun."
Framlag kvenna til vísinda hefur aldrei verið hátt skrifað og
margir fræðimenn hafa gengið svo langt að fullyrða að kon-
ur hafi engin áhrif haft á þróun vísindanna frá upphafi. Ekki
ómerkari fræðimaður en Freud sagði í fyrirlestraröð sem hann
hélt árið 1933 að konur hefðu í gegnum tíðina ekkert lagt til á
sviði lista og vísinda annað en vefnað. Vefnaður þessi var að
hans mati sprottinn af „sköpunargleði” í orðsins fyllstu merk-
ingu þar sem áhugi kvenna á vefnaði er til kominn af „vana”
þeirra og „venju” að fikta við skapahár sín. I’essa snilldarhug-
ntyndafræði toppaði hann síðan með því að bæta við þeirri
skoðun að heilinn í konum hætti að þroskast eftir 20 ára aldur.
Góð vísindi og slæm
Freud var ekki einn um þessa skoðun. Það er almenn hugmynd
fólks að konur hafi ckkert lagt til á sviði vísinda og er óvirkur
þáttur kvenna í fræðilegri umræðu og vísindaiðkun iðulega
skýrður með því að vitna í kynjamun. Vísindin cru ekki fyrir
konur, þær skortir alla rökfestu og láta ráðast af tilfinningum og
innsæi. Innsæi og tilfinningar eru algjör andstæða „góðra” vís-
indalegra aðferða eins og þær voru skilgreindar af Francis
Bacon og eftirmönnum hans á 17 og 18 öld.
Ástæðuna fyrir því að vísindi og konur eru ekki talin eiga
samleið er að finna í flóknu samspili skilgreindra kynímynda
samfélagsins og þróunar nútíma vísinda. Konur hafa ætið þurft
að berjast fyrir því að fá að stunda fræðin og hér áður fyrr stóð
valið á milli þess að gerast abbadís eða ástkona vísindamanns.
Það dugði þó skammt eftir að fræðileg umræða einangraðist
innan veggja háskólanna.
Fleira hafði áhrif á það að að konur hurfu að miklu leyti út af
sviði fæðilegrar umræðu. Þróun nútíma vísinda sem rakin er til
17 aldar byggði á skilgreiningum og aðferðum þar sem algjör-
lega var gengið fram hjá konum. Aðferðir nútíma vísinda voru
í einu og öllu skilgreindar af karlmönnum, út frá karlmönnum.
Þrátt fyrir að í dag séu konur stór hluti þeirra sem stunda vís-
indi, hafa skilgreiningar á vísindalegri aðferð lítið breyst. Enn í
dag er sama skilgreiningin höfð urn góðar vísindalegar aðferðir
og eiginleika karla. I báðum tilfellum er um að ræða hlutleysi
og rökfestu. Hins vegar, allt það sem kennt er við óvísindaleg-
ar aðferðir skilgreinist sem kvennlegir eiginleikar og má þar
nefna huglægni, tilfinningasemi og innsæi.
Kynímyndir og vald
Það er gaman að velta fyrir sér þeirri spurningu hvort konur
hefðu skilgreint vísindin öðruvísi hefðu þær ráðið. Hefði hin
fræðilega nálgun á „því sem er” orðið nteð öðrum hætti og
hvaða áhrifhefði það haft á heimsmynd okkar. Þessar vangavelt-
ur tengjast aftur þeirri spurningu hvort konur og karlar séu í
grunninn ólík.
ímynd samfélagsins af því hvað það er að vera kona og hvað
það er að vera karl. gefur svo sannarlega til kynna að kynin hafi
ólík viðmið og gildi, hegði sér ólíkt og hugsi ólíkt. Skilgreining
okkar á konu og karli er lcomin langt fram úr þeim líffræðilega
mun sem á kynjunum er. Evelyn Fox Keller hefur bent á að
hugmyndir samfélagsins um kynin séu nátengdar valdi og hafi
haft afgerandi áhrif á þckkingarleit okkar. Við berum saman
þann sem valdið hefur og þann valdalausa. Styrkur og veikleiki.
Normið verður talsmaður valdsins og allt það sem valdlaust er
verður frávik. Á þessu byggja vísindalegar aðferðir.
Vísindin og hlutleysið
Við höfúm óbilandi trú á því að vísindin endurspegli hlutlaust
veruleikann eins og hann er. Að með „réttum” aðferðum fáist
„rétt” niðurstaða. Rétt aðferð er hlutlaus aðferð. Hlutleysi vís-
indalegra aðferðar hefur einmitt verið notað sem helstu rök fyr-
ir sannlciksgildi þeirra.
í skilgreiningu á hlutleysi fellst að sá sem athugar hefur ekki
Það hefur yfirleitt verið talið að konur hafi meira innsæi heldur en karlar og noti það jafnframt
frekar. Konur virðast eiga auðveldara með að lesa ýmsar vísbendingar sem ekki felast í orðum. Carol
Tavris er ein þeirra sem leitað hafa skýringa á af hverju þessi túlkun á rannsóknum á kynjamun
stafar. Hún telur mögulega skýringu vera að valdleysi kvenna krefjist þess að þær geti lesið í atferli
þess er valdið hefur. Slikt innsæi er forsenda þess að geta brugðist við óskum og þörfum valdhafans
og vinna þannig inn velvilja hans. Árið 1985 gerði Snoddgrass rannsókn þar sem hún athugaði sam-
skipti kennara og nemanda. Þeir þátttakendur sem tóku hlutverk nemanda áttu auðveldara með að
lesa hugsanir og tilfinningar kennarans heldur en öfugt og skipti kynferði þar engu.