Faxi - 01.03.1970, Blaðsíða 9

Skúli Magnússon:
Drög að sögu Keflavíkur
Undir þessari fyrirsögn hefst hér í blaðinu
framhaldsgreinaflokkur eftir ungan Kcfl-
víking, Skúla Magnússon, sem hefir viðað að
sér allmiklum fróðleik um Kcflavík. Mun
lesendum blaðsins þykja forvitnilcgt að kynn-
ast þessu efni í samantekt Skúla.
H. Th. B.
Jörðin. Þær munu vera 5 Keflavíkurnar
á landinu og kunnust af þeim er Keflavík
við Stakksfjörð á Reykjanesskaga.
Híin mun snemma á öldum hafa komið
við sögu og eru elztu heimildirnar fyrir
byggð hér frá því um 1627. Annars eru
heimildir um fyrstu mannaferðir í Kefla-
vík í Landnámu, þar sem segir, að þrælar
Ingólfs Arnarssonar hafi farið með fjör-
um alla suðurströndina, þar til þeir fundu
öndvegissúlur herra síns reknar á land
í Reykjavík. Þannig hafa þeir komið við
í Keflavík á leið sinni til Reykjavíkur.
Hér er ótvírætt um fyrstu mannaferðir í
í Keflavík að ræða. Keflavík er í landnámi
Ingólfs og hluti af því landi, er hann gaf
frændkonu sinni, Steinunni Gömlu, er bjó
í Leirunni.
1 maí blaði Faxa 1947 segir Marta V.
Jónsdóttir eftirfarandi um upphaf byggð-
ar í Keflavík: „Mér var einna minnisstæð-
ast, er ég heyrði að Keflavík hefði endur
fyrir löngu verið einn einasti bóndabær
og ekkert annað byggt ból alla leið inn í
Ytri-Njarðvíkur. Þetta átti að hafa verið
um það leyti, er Tyrkir rændu Grindavík
(árið 1627) og í tíð Hallgríms Péturssonar,
en gamla fólkið gleymdi aldrei að minnast
þess, að hann hafði eitt sinn dvalizt á
þessum slóðum.
Bærinn Keflavík átti að hafa staðið
sunnan í hrygg þeim eða höfða, er reis
upp og suður af Grófinni, er næst var
Bergi nu.
Var höfðinn hæstur að austanverðu, næst
sjónum og snarbrattur uppfrá sjó, en hall-
aði svo niður aftur að sunnanverðu og
niyndaði þar aðra gróf. Þar er Keflavíkur-
vör, átti þar að hafa verið uppsátur frá
ómunatíð. Só vör er ennþá notuð. Þar fyrir
sunnan og ofan við tók við vítt og mikið
land alla leið upp til heiða og suður að
Nástrandargróf, sem svo var nefnd, er ég
heyrði þessa sögu. En þar er nú Tjarnar-
gata. Atti það land að hafa verið grasi
vaxið, en breytzt smátt og smátt í upp-
blástursland. Um miðbik höfðans sem fyrr
er nefndur, var hóll. Þar sunnan við átti
bærinn að hafa staðið, en túninu hallaði
til suðurs, vesturs og norðurs.
Þegar fyrsta íbúðarhúsið (?) var reist
í Keflavík, gamla Duusbúð, sem enn
stendur (rifið 1965) var það reist nokkru
neðar en bærinn, en við hólinn. Stóð þá
bærinn ennþá og var notaður til íhúðar.
Til sannindamerkis um bæjarstæðið
sunnan við hólinn var greint frá því, að
þar hefðu fundist greinilegar rninjar um
byggt ból, er túnið var sléttað í tíð eldra
Duus“.
Fyrsti bóndi sem þekktist með nafni og
bjó í Keflavík, er Grímur Bergsson, og
segir frá því í Setbergsannál, að árið lb49
hafi téður maður orðið bráðkvaddur við
vinnu sína. Grímur þessi var áður sýslu-
maður í Kjósarsýslu og lögréttumaður á
Suðurnesjum.
Um búskapinn í Keflavík munu fyrsr
vera til heimildir í jarðabók Arna Magn-
ússonar og Páls Vídalíns frá 21. sept. 1703.
Hefur jörðin verið heldur rýr og miður
fallin til búskapar.
Abúandinn hét Halldór Magnússon 52
ára, hinn annar bóndi í Keflavík, sem
þekkist með nafni. Heimilisfólkið var 5
að tölu: Hallgerður Arnadóttir, eiginkona
ábúanda, 43 ára, Jakob Halldórsson, sonur
þeirra, 22 ára, Þorbjörg Nikulásdóttir,
dótturbarn þeirra, 3 ára, Guðríour Þor-
steinsdóttir, vinnukona, 32 ára og Gunn-
hildur Þorgeirsdóttir, tómthúskona, 52 ára.
Til samans voru því 6 manns á bænum.
Kvikfénaður var: Tvær kýr, foli þre-
vetur og hryssa og annað ekki.
Landgæðum er þannig lýst: Dýrleiki
jarðarinnar er óviss. Jörðin fóðrar naumast
eina kú. Skóg til kolagerðar hefur jörðin
í almenningum. Torfrista og stunga við-
sæmandi. Lyngrif í heiðinni nokkuð.
Fjörugrastekja nægileg. Eldiviðartak af
ijöruþangi hjálpleg. Rekavon lítil. Hrogn-
kelsafjara varla reiknandi. Skelfiskafjara
nokkur.
Heimaræði er árið um kring og ganga
skip búandans eftir hentugleikum. Inn-
tökuskip eru hér engin. Lending slæm.
Engjar engar. Útihagar í betra lagi.
Vatnsból í allra lakasta máta, sumar og
vetur.
Kirkjuvegur langur og margoft ófær
um vetrartíma (Kirkjusókn var þá ao Út-
skálum).
A jörðinni hvíldi sú kvöð, að vakta hús
kaupmannsins. Kúgildi voru engin á jörð-
inni. Landsskuld var 25 álnir og borgaðist
með einni vætt og tveim fjórðungum fiska
í kaupstað í reikning umboðsmannsins á
Bessastöðum.
Og nú kemur löng eyða í ábúendatalið,
því undirritaður hefur ekki ennþá fundið
ábúendur Keflavíkur fram að 1760. Síð-
asti ábúandi á Keflavíkurjörðinni var
Hannes Höskuldsson og var hann þar árið
1762 er manntal var tekið. Manntalið er
þannig: Hannes Höskuldsson 46 ára, kona
(hans) 43 ára, telpa 10 ára. Hjá þeim er
vinnumaður og ein vinnukona, 2 drengir
á fátækraframfæri 14 og 11 ára, og 1 þurfa-
maður 71 árs.
Eftir þetta var jörðin svo lögð undir
kaupmann og aldrei var rekinn framar
búskapur á býlinu Keflavík.
Verzlunin. Það mun hafa verið snemma
á öldum sem Keflavík varð aðsetur verzl-
unar og viðskipta. Þegar á 15. öld fara
Englendingar að sækja æ meira hingað
til lands, til fiskveiða og verzlunar við
landsmenn. Verzlunin mun þó hafa verið
aukastarf þeirra ensku, en ekki er að efa,
að báðir aðiljar hafa hagnast af þeirri
höndlun. En ekki sitja þeir einir að krás-
inni, því 1518 var orrusta mikil háð í
Hafnarfirði á milli Þjóðverja frá Ham-
borg (Hamborgara) og Englendinga.
Hamborgarar voru fjölmennari og sigruou
í þetta sinn. Þeir munu hafa verið um 48
talsins og m. a. frá Keflavík og Bátsendum.
A þessu sétzt að þýzkir hafa verið búnir
að leggja undir sig hafnirnar hér syðra.
Var svo allt fram til 1602, er einokunar-
verzluninni var komið á, að eilífur slagur
átti sér stað á milli þessara aðilja og einnig
komu þýzkir Hansakaupmenn þar inn í.
Arið 1540 kveðst Robert nokkur Legge
frá Ipswich í Englandi hafa stundað ís-
landssiglingar í 26 eða 27 ár og þá m. a.
hafa lent í Keflavík (Keblewycke) og
(Grenewycke).
Arið 1543 áttu Hamborgarar 45 skip á
Suðurnesjum sem gerð voru út til fisk-
veiða.
Danir hófu svo verzlun í Keflavík árið
1579 og þann 26. sept. 1562 tók konungur
undir sig Hólmseignir ásamt verstöðvun-
um á Suðurnesjum o. þ. á. m. Keflavík.
Skálholtsstóll mun áður hafa átt Hólms-
eignir og haft mikið útræði frá verstöðv-
um á Suðurnesjum.
Framhald.
F A X I — 41