Vísbending - 28.07.2007, Blaðsíða 1

Heimili og fyrirtæki virðast hvergi nærri hafa fengið sig fullsödd af lánum ef
marka má nýjustu skuldatölur. Skuldir heim-
ilanna við bankakerfið jukust um 11,8 millj-
arða króna í júní sl. og fátt bendir til þess að
íslensk fyrirtæki séu hætt að taka yfir erlend
fyrirtæki. Þetta hefur gert það að verkum
að efnahagsreikningurinn í formi erlendra
eigna og skulda hefur hreinlega blásið út
á síðustu fjórum árum. Heildarskuldir við
útlönd og eignir í útlöndum voru langt inn-
an við 100% af vergri landsframleiðslu all-
an tíunda áratuginn en skuldirnar voru
komnar vel yfir 500% í lok síðasta árs og
eignirnar hátt í 400%. Uppblásinn efna-
hagsreikningur er að mörgu leyti áhyggju-
efni en hreinar erlendar skuldir, sem eru
komnar vel yfir 100% af landsframleiðslu,
eru þó sennilega aðalhausverkurinn. Í eina
tíð hefði Seðlabankinn sennilega getað haft
áhrif á þessa þróun en hann virðist nú hafa
lítil sem engin áhrif.
Íslenska dæmið
Hagfræðingar eiga í mestu vandræðum með
að skilja hvaða lögmál eiga við um íslenska
hagkerfið – ef þau eru þá nokkur. „Íslenska
dæmið“ er orðið eitt af furðum veraldar í
fjármálaheiminum. Fæstir fara of neikvæðum
orðum um þessa þróun, ef aðalhagfræðingur
Den Danske Bank er undanskilinn, vegna
þess að það er sama hversu brjálæðislega þessi
uppblásni efnahagsreikningur hljómar þá
gildir gamla lögmálið um að viðskiptin hljóta
að teljast góð ef fjárfestingarnar eru arðsamari
en sem nemur fjármagnskostnaði. Íslending-
ar þorðu að nýta sér lítinn fjármagnskostn-
að og skapa sér tækifæri þegar aðrir voru
áhættufælnir eftir hrap tæknimarkaðarins.
Ávöxtun fyrirtækja, sérstaklega bankanna,
hefur verið mjög mikil undanfarin ár og
það gefur vísbendingar um að fjárfestingarn-
ar séu góðar, alla vega til skamms tíma. Ein-
ungis tíminn getur leitt í ljós hvernig ávöxt-
unin reynist til lengri tíma.
27. júlí 2007
28. tölublað
25. árgangur
ISSN 1021-8483
1 2 4Hátt gengi krónunnar hefur komið mörgum á
óvart en gengisfall virðist
vera óumflýjanlegt.
Fólk er mismunandi skilvirt
í að leita sér ráðgjafar. Betri
skilningur á þörfum ráðtaka
er æskilegur.
Frelsi á markaðinum hefur
umbylt atvinnugreinum
og fjárfestingarsjóðir hafa
vaxið hratt.
Þegar skortur er á
áhugaverðum fréttum fær
áróður oft óverðskuldaða
athygli.
3
Vikurit um viðskipti og efnahagsmál
Áhrif Seðlabankans
Hins vegar er tilefni til þess fyrir Seðla-
bankamenn að hafa áhyggjur af því að
gjaldeyrisforði bankans, um 160 millj-
arðar króna, er fjarri því að vera nægi-
legur til þess að bregðast við alvarlegu
áfalli, eins og Þorvaldur Gylfason prófess-
or hefur bent á. Það flækir þetta mál hins
vegar gagnvart Seðlabankanum að þessi
skulda- og eignaaukning er upprunnin hjá
einkaaðilum en ekki opinberum aðilum
og þá er spurning hvað bankinn getur og
á að gera ef illa fer. Hagfræðinga greinir á
hversu miklar áhyggjur seðlabankar eigi að
hafa af skuldum og eignum einkaaðila en
það þarf ekki mikla speki til að sjá að þeg-
ar upphæðirnar eru orðnar svona háar eru
þær ekki lengur einkamál einkaaðila. Engu
að síður, þrátt fyrir spár um að ekki væri
hægt að halda þessu gangandi til lengri
tíma, hefur þetta virkað hingað til.
Krónan fellur
Seðlabankinn hefur hækkað vexti í 15% til
þess að draga úr lántökum en þær hækkanir
hafa ekki dugað, einfaldlega vegna
þess að seðlabankar almennt eru ekki eins
skilvirkir og þeir voru eitt sinn. Á hinum
alþjóðlega fjármagnsmarkaði er hægt að
taka lán í næstum hvaða gjaldmiðli sem er,
hjá innlendum sem erlendum lánastofnun-
um, og það dregur verulega úr áhrifum
Seðlabankans. Enn fremur dregur verð-
trygging lána úr áhrifum vaxtabreyt-
inga Seðlabankans. Háir vextir hafa hins
vegar ýtt undir skuldabréfaútgáfu til er-
lendra aðila og hefur sú útgáfa að miklu
leyti fjármagnað fjárfestingar Íslendinga.
Hækkandi vextir styrkja enn fremur krón-
una og sú þróun ýtir undir aukna neyslu
og fjárfestingar. Þetta getur verið merki
um blómstrandi efnahag.
Það vekur hins vegar athygli að viðskipta-
hallinn var um 28% af vergri landsfram-
leiðslu á síðasta ári. Slíkur halli á sér enga
hliðstæðu í Íslandssögunni eða í halla-
viðskiptum OECD-ríkja. Það er reyndar
athyglivert að Seðlabankinn gerir lítið
úr þessu í síðasta hefti Peningamála með
því að birta spá fyrir næstu þrjú ár þar
sem hallinn fer niður í 15% á þessu ári
og niður í 12% árið 2008 án þess að gera
greinarmun á hvað er veruleiki og hvað
óskhyggja. Það er hins vegar eitthvað sem
segir að slíkur þrýstingur sé vísbending
um að krónan eigi eftir að falla – og það
mikið og hratt. Það verða jafnframt enda-
lok krónunnar frá pólitísku sjónarmiði.
Margslungið dæmi
Krónan hefur áður fallið, nú síðast árið
2001 og í byrjun árs 2006. Þegar Seðla-
bankinn fékk aukið frelsi árið 2001 var
ákveðið að hlutverk hans snerist um verð-
bólgu en ekki gengi krónunnar. Hug-
myndafræði seðlabanka almennt hefur að
vissu leyti breyst þar sem gjaldmiðillinn
skiptir einnig máli og svo virðist einnig
vera í tilviki Seðlabanka Íslands. Þar hefur
bankinn enn áhrif.
Ekki er alveg ljóst hvaða áhrif gengisfall
eða aðrir skellir geta haft á hagkerfið en
enginn vill þó vera eins svartsýnn og aðal-
hagfræðingur Den Danske Bank sem hefur
bent á að samsvörun sé á milli Íslands og Taí-
landskrísunnar (og reyndar hefur Þorvald-
ur Gylfason einnig gert það í grein í Frétta-
blaðinu, 5. október 2006). Það er þó vissu-
lega áhyggjuefni að nokkrir af efnaðari
mönnum landsins urðu nær gjaldþrota á
einni nóttu þegar illt umtal skapaði krísu í
byrjun síðasta árs, þar sem gengi hlutabréfa
í bönkunum og krónan tóku dýfu.
Taugatitrings gætir einnig á hlutabréfa-
mörkuðum um þessar mundir þar sem
lækkun fasteignaverðs í Banda-
ríkjunum hefur komið illa niður á fyr-
irtækjum sem sérhæfa sig í áhættusömum
lánum. Greinilegt er að fjárfestar óttast
fjármálakrísu þar sem fasteignaverðbóla
leikur aðalhlutverkið.
V í s b e n d i n g • 2 8 t b l 2 0 0 7 1
V