Vísbending - 10.08.2007, Blaðsíða 3

V í s b e n d i n g • 3 0. t b l. 2 0 0 7 3
Hannes ­Hólmst­einn ­ ­ ­ ­ ­ ­ ­ ­ ­ ­ ­
Gissurarson ­ ­ ­ ­ ­ ­ ­ ­ ­ ­
prófessor
Laffer-boginn var fyrst rissaður upp á munnþurrku á veitingastaðnum Two Continents í Washington-borg
í Bandaríkjunum í desember 1974. Ungur
og ákafur hagfræðiprófessor frá Chicago,
Arthur B. Laffer, var kominn í höfuð-
stað lands síns til að skýra fyrir nokkrum
áhrifamönnum Hvíta hússins, að skatttekj-
ur ríkisins þyrftu ekki alltaf að lækka, þótt
skattheimta væri minnkuð.1 Hann dró
upp boga, sem sést á mynd 1. Sá liggur á
skattheimtuásnum og á að sýna skatttekj-
ur.2 Tekjur eru engar, þegar skattheimta
er engin, og líka engar, þegar hún nær
100%, því að enginn gerir neitt, þegar allt
er hirt jafnóðum. Skatttekjur aukast, fyrst
eftir að skattheimta er aukin, uns náð er
einhverju marki. Eftir það minnkar hún.
Þetta merkir, að hægra megin á boganum
eða „öfugum megin“ lækka skatttekjur, eft-
ir því sem skattheimta eykst, en í því felst
líka, að skatttekjur hækka, eftir því sem
skattheimta minnkar. Þess má geta, að bog-
inn er svipaður í laginu og sá, sem fiskihag-
fræðingar nota til að sýna samband sóknar
í fiskistofn og afla úr honum.3 Aflinn er
enginn, þegar ekkert er tekið, og hann er
líka enginn, þegar allt er tekið, því að þá
endurnýjar stofninn sig ekki og hverfur.
Aflinn eykst með aukinni sókn, uns náð
er einhverju marki, en eftir það minnkar
hann. Eðlilegt er, að bogarnir séu eins í lag-
inu, því að hugsunin að baki þeim báðum
er hin sama: „Afli“ skattheimtumannanna
eykst í upphafi með aukinni „sókn“, en
síðan kemur að því, að hann minnkar, því
að skattgreiðendur bregðast við því, sem
þeir telja óhóflega skattheimtu, með því
að minnka við sig launaða (og skattlagða)
vinnu, skjóta tekjum undan skatti og svo
framvegis. Í baráttunni fyrir forsetakjör í
Bandaríkjunum 1980 tók Ronald Reagan
undir hugmynd Laffers. Hann hélt því
fram, að skattalækkanir eins og þær, sem
hann ætlaði að beita sér fyrir, myndu ekki
minnka skatttekjur, enda væru Bandaríkja-
menn staddir „öfugum megin“ á Laffer-
boganum. Með skattalækkunum myndi
atvinnulíf eflast og menn leggja harðar
að sér, en það hefði í för með sér auknar
skatttekjur. Fyrirhugaðar skattalækkanir
greiddu þannig fyrir sig
sjálfar. Þetta þótti and-
stæðingum Reagans innan
og utan Lýðveldisflokks-
ins hin mesta firra og töl-
uðu um „vúdúhagfræði“.
Reagan réðst hins vegar
ótrauður í skattalækkanir
í forsetatíð sinni. Oft er á
það bent, að hann skildi
eftir sig verulegan fjárlaga-
halla. Stuðningsmenn
Laffers svara, að Reagan
hafi vissulega stóraukið
útgjöld til varnarmála, en
með því hafi hann unnið
kalda stríðið, svo að það hafi verið þess
virði, og auk þess hafi skattalækkanirnar
skilað sér síðar í auknum skatttekjum.
Hrakspár um þensluáhrif þeirra hafi ekki
heldur ræst.
Eins og Arthur Laffer er fyrstur til að
viðurkenna, fann hann ekki upp Laffer-
bogann.4 Serkneskur hugsuður, Ibn Khald-
un, skrifaði á 14. öld: „Menn ættu að vita,
að í upphafi valdaskeiðs nýrrar ættar skilar
skattheimta miklum skatttekjum af létt-
um álögum. Í lok valdaskeiðs ættarinnar
skilar skattheimta lágum skatttekjum af
þungum álögum.“5 Skoski heimspeking-
urinn Adam Smith sagði í Auð­legð­ þjóð­­
anna 1776: „Með því að minnka neyslu
skattlagðrar vöru og stundum með því að
hvetja til smygls skilar mikil skattheimta
oft minni tekjum en fengist gæti með hóf-
legri sköttum.“6 Enski hagfræðingurinn
John Maynard Keynes, sem margir ríkisaf-
skiptasinnar tuttugustu aldar hafa gert að
höfuðspámanni, sagði:7
Sú röksemd ætti ekki að þykja skrýt-
in, að skattheimta geti verið svo mikil, að
hún nái ekki tilgangi sínum, og að skatta-
lækkun sé líklegri, ef gert er ráð fyrir nægi-
legum tíma fyrir hana til að bera ávöxt, en
skattahækkun til að koma í veg fyrir halla
á ríkissjóði. Þeir, sem halda nú fram önd-
verðri skoðun, minna á framleiðandann,
sem selur vöru sína með tapi og ákveður
að hækka verð hennar. Þegar salan minnk-
ar, svo að tapið eykst, grípur hann til bók-
haldaraspeki og ákveður að hækka verðið
enn frekar, og þegar jafnvægi hefur náðst
með því, að ekkert er framleitt og ekkert
selt, fullyrðir hann hinn keikasti, að það
hefði verið fífldirfska að lækka verðið, þeg-
ar tapið eykst.
Hér á Íslandi sagði Jón Þorláksson á
Alþingi 1925: „Það er almenn regla, við-
urkennd af sérfræðingum í skattamálum
í meira en 100 ár, að takmörk eru fyrir
því, hve mikið má hækka einstaka skatta;
þegar komið er að þessu takmarki, leiðir
frekari hækkun ekki til aukningar á skatt-
tekjum, heldur til lækkunar á þeim.“ Jón
bætti við á Alþingi 1926, að allir sérfræð-
ingar í skattamálum væru sammála um,
„að það væri betra að láta peningana vera
kyrra í vösum og vörslum gjaldenda held-
ur en að láta þá safnast í sjóði í eign ríkis-
ins, af því að þeir beri meiri ávöxt hjá ein-
staklingunum heldur en ef þeir eru teknir
í opinberan sjóð“.8 Skýrar verður hugsun
Laffers vart orðuð, hálfri öld áður en hann
dró upp boga sinn á munnþurrku.
Hér varðar mestu að gera greinarmun á
skattheimtu (e. tax rate), til dæmis hversu
hátt hlutfall menn greiða í tekjuskatt, og
skatttekjum (e. tax revenue), til dæmis
hversu mikið ríkissjóður fær í tekjuskatt,
þegar upp er staðið. Sambandið milli
skattheimtu og skatttekna er ekki línulegt
(bein lína upp á við, með öðrum orðum
því meiri skatttekjur sem skattheimta er
meiri), heldur beygir línan fyrr eða síður
niður: Að því marki kemur, að aukin skatt-
heimta minnkar skatttekjur. Ein rök fyrir
þessu eru augljós: Menn leggja harðar að
sér og framleiða meira, ef þeir halda 80%
af tekjum sínum eftir, en ef þeir halda
40% eftir. Framlag Laffers var að leiða
rök að því, að Bandaríkjamenn og aðrar
vestrænar þjóðir hefðu náð marki mestu
mögulegu skatttekna og jafnvel gengið
lengra, svo að skattalækkanir minnkuðu
ekki nauðsynlega skatttekjur. Auðvitað
Þurfa stó­rfel­l­dar skattal­ækkanir
ekki að­ skerð­a tekjur ríkissjó­ð­s?
Laffer-boginn - Fyrri grein:
Skattheimta í %
Skatttekjur í kr.
Skatttekjur í kr.
Mynd ­1: ­Laffer­boginn
f­ram­hald­ á bls­. 4
S
ka
tt
h
ei
m
ta
í
%
S
ka
tt
te
kj
u
r
í
kr
.
S
ka
tt
te
kj
u
r
í
kr
.