Vísbending - 16.11.2007, Blaðsíða 3

V í s b e n d i n g • 4 4 . t b l . 2 0 0 7 
Ósjaldan er því haldið fram að Íslendingar séu rík þjóð. Er þá yfirleitt verið að vísa til þess að
landsframleiðsla á mann sé meiri hér en
hjá flestum öðrum. Þetta ríkidæmi virðist
síðan hafa ýmislegt í för með sér. Kröfur
um ýmsar umbætur verða auðvitað bæði
skiljanlegri og hærri þegar smjör virðist
drjúpa af hverju strái en einnig hefur ver-
ið nefnt að þetta ríkidæmi leggi okkur
sérstakar skyldur á herðar í samfélagi þjóð-
anna.
Allt er þetta gott og blessað en engu að
síður held ég að það sé rétt að staldra að-
eins við og velta nánar fyrir sér í hverju
þetta ríkidæmi Íslendinga er fólgið og
hvernig það er mælt. Gallinn er sá að fyrr-
nefndur mælikvarði, verg landsframleiðsla
á mann, segir ekki nema hluta sögunnar
þegar verið er að meta ríkidæmi þjóða.
Framleiðslan er flæðistærð, hún segir með
öðrum orðum hve mikið er framleitt af
vöru og þjónustu á ákveðnu tímabili.
Mælikvarðinn segir minna um mikilvæga
þætti eins og það hvernig við framleiðum
eða hver framleiðslan var í fortíðinni eða
verður í framtíðinni.
Það þarf ekki mikla yfirlegu til að sjá
að ef við ætluðum að bera saman ríki-
dæmi tveggja einstaklinga væri vafasamt
að líta einungis til tekna þeirra á ákveðnu
tímabili. Einstaklingur sem á miklar eign-
ir, t.d. húseignir, og hefur 300 þúsund
krónur í mánaðarlaun er ríkari, í efnahags-
legum skilningi, en sá sem á ekkert, eða
minna en það, en hefur 400 þúsund krón-
ur í mánaðarlaun.
Sam­an­burður við
ön­n­ur lön­d
Með þetta í huga er áhugavert að velta fyr-
ir sér efnahagslegu ríkidæmi Íslendinga.
Ísland hefur lengstum verið harðbýlt land,
langt í burtu frá meginlandi Evrópu og
Ameríku. Þjóðin er fámenn í stóru landi
og ber ýmislegt enn þess merki. Enn finn-
ast einbreiðar brýr á hringveginum, lítið
er um byggingar og önnur mannvirki
frá fyrri öldum og svo mætti lengi telja.
Iðnvæðing hófst enda síðar á Íslandi en í
flestum öðrum löndum Evrópu. Síðasta
öld var eitt mesta uppbyggingartímabil
í sögu þjóðarinnar, sjávarútvegurinn var
iðnvæddur, seinni heimsstyrjöldin og her-
setan leiddu til uppbyggingar vega og flug-
valla og þannig mætti lengi telja. Á­ seinni
hluta aldarinnar dró úr höftum bæði
innanlands og í viðskiptum við útlönd,
Íslendingar skrifuðu undir samninginn
um Evrópska efnahagssvæðið og stórfelld
einkavæðing og útrás íslenskra fyrirtækja
fylgdu í kjölfarið.
Tvennt má ekki gleymast í þessu sam-
bandi. Í fyrsta lagi var líka uppgangur í
mörgum öðrum löndum Evrópu eftir stríð
(af skiljanlegum ástæðum) og í öðru lagi
var Ísland trúlega fátækara en flest önnur
lönd Vestur-Evrópu í byrjun 20. aldar.
Til gamans hef ég tekið saman nokkrar
tölur til að reyna að varpa ljósi á raunveru-
legt ríkidæmi Íslendinga í samanburði við
„­þær þjóðir sem við berum okkur venju-
lega saman við“. Það er einkum tvennt
sem mig langar til að skoða, annars vegar
hvað við hlutum í arf, ef svo má að orði
komast, og hins vegar hve miklar eignir
Íslendingar eiga í útlöndum. Það verður
ekki nóglega áréttað að þessar tölur ber
ekki að taka of hátíðlega heldur er hér í
besta falli um að ræða einhvers konar vís-
bendingar.
Skoðum fyrst samanburð á því hvað Ís-
lendingar hafa hlotið í arf miðað við aðrar
þjóðir. Þá á ég ekki við menningarlega eða
félagslega arfleifð heldur efnahagslega arf-
leifð. Löngum hefur fámenni þjóðarinnar
gert allan samanburð annan en „­á mann“
gagnslausan og mun ég því notast við
hann hér. Það er hins vegar vert að geta
þess að slíkur mælikvarði fegrar trúlega
myndina hvað Ísland varðar í samanburði
við ýmis önnur lönd. Má þar nefna ýmis
fögur mannvirki í borgum og bæjum,
samgöngumannvirki og þess háttar fyrir-
bæri sem bera í sér ákveðna eiginleika sem
flokka má til almannagæða.
Það er nánast ómögulegt að finna tölur
um eignamyndun og eignir aftur í tímann
sem eru sambærilegar milli þjóða. Hins
vegar hefur hinn heimsþekkti hagsögu-
fræðingur Maddison og samstarfsmenn
hans tekið saman tölur um verga lands-
framleiðslu margra landa langt aftur í
tímann og sett á fast verðlag. Ef vel ætti
að vera þyrfti að draga út úr þessum töl-
um hlutfall fjárfestinga, eðli þeirra og líf-
tíma, skuldir og ýmislegt fleira en þess er
ekki kostur hér. Til gamans tók ég engu
að síður saman hver væri uppsöfnuð fram-
leiðsla nokkurra Evrópuríkja frá 1950 til
ársins 2006 á föstu verðlagi. Í þessa heild-
arsummu má síðan deila með mannfjöld-
anum í hverju landi. Þannig fæst reyndar
ekki út arfur hverrar þjóðar á mann en
engu að síður má gera því skóna að þetta
segi eitthvað um hve mikil framleiðslan
hefur verið miðað við mannfjölda ef ekki
Eru Íslen­din­g­ar rík þjóð?
Gunnar Ólafur
Haraldsson
hagfræðingur
framhald ­á ­bls. ­4
Reikn­að ­í ­Ban­daríkjadölum ­1990. ­Heimild: ­Út­reikn­in­g­ar ­höfun­dar.
Mynd 1. Up­p­söfnuð­ VLF á mann í nokkrum löndum
á t­ímabilinu 1950-2006
Það er nánast ómögulegt að finna tölur um eignamyndun og eignir aftur í tímann sem eru
sambærilegar milli þjóða. Hins vegar hefur hinn heimsþekkti hagsögufræðingur Maddison og
samstarfsmenn hans tekið saman tölur um verga landsframleiðslu margra landa langt aftur í tímann og
sett á fast verðlag. Ef vel ætti að vera þyrfti að draga út úr þessum tölum hlutfall fjárfestinga, eðli
þeirra og líftíma, skuldir og ýmislegt fleira en þess er ekki kostur hér. Til gamans tók ég engu að síður
saman hver væri uppsöfnuð framleiðsla nokkurra Evrópuríkja frá 1950 til ársins 2006 á föstu
verðlagi. Í þessa heildarsummu má síðan deila með mannfjöldanum í hverju landi. Þannig fæst reyndar
ekki út arfur hverrar þjóðar á mann en engu að síður má gera því skóna að þetta segi eitthvað um hve
mikil framleiðslan hefur verið miðað við mannfjölda ef ekki er mikill munur milli landa og tímabila á
hlutfalli fjárfestinga, neyslu og fleiri hluta. Á mynd 1 má sjá hverju þessi æfing skilar.
Mynd 1: Uppsöfnuð VLF á mann í nokkrum löndum á tímabilinu 1950-2006
Reiknað í Bandaríkjadölum 1990. Heimild: Útreikningar höfundar.
Til samanburðar valdi ég Norðurlönd n og ýmis nnur lönd í Evrópu. Mælt á þennan vafasama
mælikvarða eru það einungis Írar sem hafa framleitt minna en Íslendingar á tímabilinu miðað við
mannfjölda. Þetta æt ti svo sem ekki að koma á óvart. Eftir seinni heimsstyrjöldina var uppbygging
Evrópu nauðsynleg og víða þurfti að byggja borgir og samgöngumannvirki aftur frá grunni. Það sem
vekur hins vegar athygli er hve mikill munurinn er. Samkvæmt þessu var framleiðslan um 20% meiri
í Danmörku, Noregi og Svíþjóð en hér á landi, mælt sem summa framleiðslu tímabilsins á hvern þegn
í dag. Munurinn er enn meiri sé litið til ríkustu þjóðanna. Þá stöndum við einnig þjóðum eins og
Frökkum og Ítölum að baki og eru það ekki þjóðir sem við höfum hingað til borið okkur mikið
saman við. Enn og aftur vara ég við því að taka þessum tölum sem heilögum sannleik en
samanburðurinn er engu að síður áhugaverður. Gaman hefði verið að líta lengra aftur í tímann en til
þess skortir okkur gögn.
Eignir í útlöndum
Hitt fyrirbærið sem gaman er að gefa gaum eru eignir Íslendinga í útlöndum. Eins og flestir vita hefur
bein erlend fjárfesting Íslendinga aukist hröðum skrefum á síðustu árum og af umræðunni mæt ti