Vísbending - 23.05.2008, Blaðsíða 4

Ritstjóri og ábyrgðarmaður: Benedikt Jóhannesson
Útgefandi: Heimur hf., Borgartúni 23,105 Rvík.
Sími: 512 7575. Myndsendir: 561 8646.
Net fang: visbending@heimur.is.
Mál fars ráð gjöf: Mál vísindastofnun Há skólans.
Prentun: Guten berg. Upp lag: 700 eintök.
Öll réttindi áskil in. © Ritið má ekki afrita
án leyfis út gef anda.
Aðrir sálmar
4 V í s b e n d i n g • 1 8 . t b l . 2 0 0 8
Greiningarfyrirtækið Moody‘s á líklega enga eign stærri en trúverð-
ugleikann. Þeir sem nýta greiningar fyrir-
tækisins gera það í þeirri trú að vinnu-
brögð séu vönduð í hvívetna. Menn
ættu að geta treyst því að fyrirtækið meti
alltaf fyrirtæki eða skuldabréf með sama
hætti án tillits til þess hver á í hlut. Þetta
hefur ekki verið svo. Matsfyrirtækin eru
hvorki alvitur né eru þau alltaf sjálfum
sér samkvæm. Moody‘s komst að því
fyrir rúmu ári síðan að fyrirtækið hafði
ofmetið einkunnir á nokkrum evrópsk-
um skuldabréfum. Í stað þess að lækka
matið ákvað fyrirtækið að þegja yfir vill-
unni í rúmt ár. Sagt er að það sé mann-
legt að skjátlast og enn mannlegra að
reyna að fela mistökin. Matsfyrirtæki
hafa gert mörg mistök undanfarin ár.
Moody‘ gaf öllum íslensku bönkunum
hæstu einkunn í fyrra vegna þess að þeir
væru með óbeina ríkisábyrgð. Nokkrum
vikum seinna lækkaði fyrirtækið matið
aftur þegar hlegið var að því um heim
allan. Bandarísku húsbréfavöndlarnir
voru taldir afar öryggir. Enginn virtist
velta því fyrir sér að rusl verður áfram
rusl þó að því sé vöndlað saman.
Nýlegt dæmi sýnir hve trúverð-
ugleiki skiptir miklu máli. Endurskoð-
unarfyrirtækið Arthur Andersen rúllaði
á hausinn á örfáum dögum vegna þess
að ekkert stórfyrirtæki vildi skipta við
endur skoðendurna sem höfðu skrifað
upp á reikninga Enrons og settu svo
óþægileg fylgiskjöl í tætarann. Þó voru
margir bestu endurskoðendur heims
starfsmenn þar, menn sem máttu ekki
vamm sitt vita. Örfá skemmd epli
(menn sem vildu fyrst og fremst upp-
fylla kröfur yfirmanna Enrons) eyði-
lögðu allt fyrirtækið. Ekki er gott að
segja hverjar afleiðingarnar verða fyrir
Moody‘s eða önnur matsfyrirtæki en
atburðir undanfarinna daga kalla á nýjar
aðferðir. Hérlendis er návígi mikið og
oft kvartað undan því að umhverfið sé
óvægið. Í raun hefur þó líklega verið
tekið á fyrirtækjum með silkihönskum.
Óþægilegum staðreyndum er sópað
undir teppið og gagnrýnin umræða er
tekin sem móðgun. Fjölmiðlar þurfa
trúverðugleika, rétt eins og endurskoð-
endur og matfyrir tæki. bj
Æ, sagði ég öruggt?
hagfræðingur
Jónas H. Haralz
Í ræðu sem aðalbankastjóri bandaríska seðlabankans (Federal Reserve) Alan Greenspan flutti í Washington 5.
desember 1996 spurði hann hvernig
unnt væri að vita hvenær órökstuddar
ofurvæntingar (irrational exuberance) hefðu
lyft verðmæti eigna í þær hæðir þar sem hrun
hlyti að vera framundan. Þeir sem með stjórn
peningamála færu gætu að vísu látið sig slíkt
litlu skipta ef atburðarásin ógnaði ekki kjarna
hagkerfisins sjálfs, framleiðslu, atvinnu og
stöðugleika verðlags. En það mætti samt sem
áður ekki vanmeta þau flóknu tengsl sem
lægju á milli markaða fyrir hlutabréf og aðrar
eignir og kjarna hagkerfisins.
Ofurvæntingar
Í ljósi þessara ummæla, sem urðu víðfræg
vegna ofurvæntinganna, undruðust margir
að bandaríski seðlabankinn, undir forystu
Greenspans, skyldi ekki skerast í leikinn
á næstu árum og leitast við að ná loftinu
úr þeirri miklu verðbólu sem myndast
hafði á hlutabréfamarkaði, ,,netbólunni“
svonefndu. Í sinni merku og áhugaverðu
bók endurminninga, sem kom út seint
á síðastliðnu ári (The Age of Turbulance),
lýsir Greenspan því hvers vegna þetta var
ekki gert. Það var í fyrsta lagi talið álitamál
að hve miklu leyti verðhækkun hlutabréfa
væri byggð á raunhæfum grunni mikillar
framleiðniaukningar, og að hve miklu leyti
á ofurvæntingum. Í öðru lagi, sem líklega
skipti mestu máli, efuðust stjórnendur
bankans um að árangur gæti náðst nema
með mjög öflugum aðgerðum, það er
gríðarlegri hækkun vaxta á skömmum tíma.
Slíkt myndi hins vegar hafa stöðvað þann
heilbrigða hagvöxt sem var meginmarkmið
bankans. Lækningin gæti orðið skaðlegri en
sjúkdómurinn sjálfur. Niðurstaðan varð því
sú að bankinn skyldi halda sig við að tryggja
stöðugleika í verðlagi afurða og þjónustu, en
ekki freista þess að hafa áhrif á verðlag eigna.
Þá myndi jafnframt verða unnt að beita
skjótri lækkun vaxta og aukningu á framboði
lausafjár ef hrun hlutabréfa leiddi til snöggs
samdráttar í atvinnulífinu.
Þrátt fyrir að þessi afstaða hefði orðið ofan
á árið 2000, brást bandaríski seðlabankinn
við verðhækkunum á fasteignamarkaði með
hækkun stýrivaxta í maí árið 2004. Frá þessu
skýrir Greenspan síðar í bókinni, í kafla sem
nefnist ,,Ráðgátan“ (,,The Conundrum“). Þá
gerðist það að vextir tíu ára ríkisskuldabréfa
fylgdu ekki eftir hækkun stýrivaxta bankans,
heldur beinlínis lækkuðu í kjölfar slíkrar
hækkunar. Þetta hafði aldrei gerst áður
nema í lok tímabils vaxtahækkana, þegar
verðbólguvæntingar höfðu verið komnar á
niðurleið. Hið sama endurtók sig snemma árs
2005 að lokinni frekari hækkun stýrivaxta. Í
þessu var sú ráðgáta fólgin sem Greenspan
segir að hafi tekið nokkurn tíma að átta sig á.
Lausn gátunnar var að um alþjóðlega
atburðarás væri að ræða. Í stuttu máli sagt
hefði tækniþróun og hnattvæðing leitt
til minnkandi verðbólgu og lækkandi
langtímavaxta um heim allan, sem gerði
beitingu stýrivaxta ómarkvissa. Þetta hefði
ekki gerst allt í einu heldur í áföngum frá
þeim tíma sem umbreytingar efnahagsmála
hófust í Kína í lok áttunda áratugarins og
Ráðstjórnarríkin liðu undir lok og kalda
stríðinu lauk um áratug síðar.
Samfara þessu hefðu örar tækniframfarir
á Vesturlöndum, tengdar tölvuþróun,
komið til sögunnar og haft áhrif um heim
allan. Þá hefðu orðið miklar umbætur í
tilhögun og stjórn efnahagsmála hvarvetna
í þróunarlöndum. Það léti nærri að meir
en einn milljarður vinnandi manna í Kína,
fyrrum austantjaldslöndum, Indlandi og
öðrum þróunarlöndum hefði orðið hluti
hins virka hagkerfis heimsins á þessum
árum. Þeim fjölda hafa jafnframt fylgt miklir
fjármunir inn á alþjóðlega fjármagnsmarkaði
þar sem hneigð þessara þjóða til sparnaðar, og
þá einkum Asíuþjóðanna, sé mun meiri en á
Vesturlöndum. Verðbólga hefði, með örfáum
undantekningum, hvarvetna látið undan síga,
og í þróunarlöndum hefði hún að meðaltali
lækkað úr 50% á tíunda áratugnum í 5% árið
2006, jafnframt því sem mörg þróunarlanda
hefðu getað selt skuldabréf á hóflegum
vöxtum í eigin gjaldmiðli.
Röng lækning?
Sé lausn ráðgátunnar sú sem Greenspan
og félagar hans töldu sig komast að er ljóst
að stjórn peningamála heimsins hefur í lok
síðustu aldar og í upphafi hinnar nýju farið
fram við óvenjuhagstæðar aðstæður. Mun
erfiðara verður á komandi árum að halda
þeim stöðugleika verðlags sem er ein af helstu
forsendum góðs og varanlegs hagvaxtar
en verið hefur á tímum hinna miklu
umbreytinga. Síðasta kafla bókar sinnar ver
Greenspan til þess að búa eftirmenn sína
undir það tímabil. Eitt af því sem þá kemur
til athugunar er það hvernig bregðast eigi við
ofurvæntingum á eignamörkuðum.
Frá íslenskum sjónarhóli vekur frásögn
Greenspans og þau sjónarmið sem hann hefur
fram að færa þá spurningu hvort ráðgátan
hafi ekki verið sama eðlis hér á landi og í
Bandaríkjunum. Hvort háir vextir sem áttu
að slá á ofurvæntingar hafi ekki öllu heldur
dregið að fljótandi alþjóðlegt fjármagn, fært
bönkunum lausafé og blásið upp væntingar.
Það er að minnsta kosti eitt af því sem huga
verður að þegar skipan peningamála kemur
til endurskoðunar. V
Ráðgátan