Vísbending - 04.07.2008, Blaðsíða 2

2 V í s b e n d i n g • 2 4 . t b l . 2 0 0 8
framhald af bls. 1
Er sókn besta vörnin?
Jafet S. Ólafsson
framkvæmdastjóri
Það fer lítið fyrir bjartsýnisröddum í íslensku atvinnulífi þessar vikur og mánuði. Væntingarvísitala landans
hefur aldrei verið lægri. Þetta á ekki
eingöngu við um Ísland heldur er hinn
vestræni heimur ekki mjög borubrattur,
kemur þar einkum til hækkandi
eldsneytisverð, lækkandi fasteignaverð
og lækkanir á hlutabréfamörkuðum. Við
Íslendingar glímum við þessi vandamál
og ýmis fleiri, bílasala snarfellur og
blessuð krónan hefur fallið um nær 40%
frá áramótum. Óstöðugleiki er eitthvað
það versta sem einstaklingar og atvinnu-
fyrirtæki eiga við að glíma.
Hvað getum við lært af reynslunni,
getum við ekki nýtt okkur hana með
jákvæðum hætti. Er ekki sókn besta
vörnin?
Albert Guðmundsson, sá frægi fót-
bolta kappi og stjórnmálamaður, mátti
þola það að oft var sótt óvægilega að
honum. Sem mikill keppnismaður fór
hann í sóknina og stóð sterkari eftir. En
það þarf líka að getað spilað vörnina í því
árferði sem nú ríkir. Það er alltaf hægt
að finna tækifæri í atvinnulífinu sem við
þurfum að nýta okkur. En það kemur
að litlum notum ef verkefnin fá ekki
eðlilega fjármögnun. Íslenskir bankar og
sparisjóðir hafa lítið lánað að undanförnu,
hægt er að fá íslenskar krónur að láni með
um 20% vöxtum, en fáar greinar geta
borið slíka vaxtabyrði lengi.
Fjármögnun bankanna í erlendum
myntum ásamt aðgerðum til að treysta
stöðugleika krónunnar eru lykilatriði til að
hægt sé að nýta sér tækifæri í atvinnulífinu
sem bjóðast í þeirri lægð sem nú er og á
sennilega eftir að vara í nokkurn tíma.
Gömul sannindi
Við getum margt lært af reynslunni
varðandi erlendar fjárfestingar okkar.
Aðgangur að ódýru lánsfé var um tíma
mjög auðveldur og fyrirtæki freistuðust
til að fjárfesta óhemjumikið án þess að
hyggja að nægjanlegu eigin fé. Það þóttu
góð búhyggindi fyrir 15 árum að hafa
helst 40-50% eigið fé en á síðustu árum
máttu þeir eigendur og stjórnendur þola
háðsglósur sem sýndu slíkt eigið fé. Þessir
sömu aðilar anda ögn léttar nú yfir að
hafa ekki látið undan þrýstingi um mikla
skuldsetningu. Nú er þeirra tækifæri.
Mörg íslensk fyrirtæki eru alltof
skuldsett, farið hefur verið offari í
fjárfestingum, þegar vextir hækka og
aðgangur að lánsfé snarminnkar þá stýra
eigendur og stjórnendur fyrirtækjanna
ekki lengur ferðinni.
Íslensk fjármálafyrirtæki eiga
mörg erfið verkefni fram undan. Það
skiptir miklu að unnið sé skipulega
og af framsýni úr þeim málum sem
koma inn á borð fjármálafyrirtækja.
Nú stendur yfir niðursveifla en reynslan
kennir okkur að eftir slíkan tíma kemur
uppsveifla. Því er mikilvægt að aðilar hafi
langtíma sjónarmið í huga við úrlausn
þeirra erfiðu mála sem munu koma upp á
næstu mánuðum.
Þegar öllu er á botninn hvolft eru un-
dirstöðurnar sterkar, nær skuldlaus ríkiss-
jóður, sterkir lífeyrissjóður, sterkur sjávar-
útvegur, góð ferðaþjónusta og orku frekur
iðnaður.
Í þeirri miklu orkukreppu sem nú
ríður yfir heiminn erum við Íslendingar
heppnir, enn er mikil ónýtt orka í landinu
og nær 95% af öllum húsum hituð með
heitu vatni. Verð á gasi og olíu hefur rokið
upp og nær þrefaldast á þremur árum, í
Rúmeníu kostar til dæmis jafnmikið að
hita meðal einbýlishús með gasi og það
kostar að hita svipað hús í Reykjavík.
Meðaltekjur þar eru einungis innan við
þriðjungur þess sem er á Íslandi.
Við eigum mörg tækifæri. - Sókn er
besta vörnin.
yfir að hafa gert góðverk. Þegar fólk fékk
hins vegar greitt fyrir blóðgjöfina var búið
að svipta hana öllum ljóma, og peningarnir
sem fólk fékk voru ekki tímans virði. Önnur
umfangsefni bókarinnar eru meðal annars
áhrif fóstureyðinga á glæpatíðni, af hverju
dópsalar búa fremur hjá mæðrum sínum en
aðrir og af hverju kennarar í Bandaríkjunum
svindla. Freakanomics var skrifuð á einföldu
máli og er laus við allt fagmál. Hún sló
rækilega í gegn og seldist í yfir þremur
milljónum eintaka.
Heilsuhagfræði
Hagfræðingar líta á heilsu eins og hverja
aðra vöru í hagfræðilegum skilningi.
Framboð á heilsu er meðal annars í formi
heilsugæslu, spítala, vítamína, hollrar
fæðu og líkamsræktar. Eftirspurn fólks er
mismunandi mikil eftir kostnaðinum við
heilsu. Sá kostnaður felst meðal annars
í tíma, erfiði, að þurfa að neita sér um
óhollustu og að sjálfsögðu peninga. Fólk
reynir svo að hámarka heilsu sína að
gefnum kostnaði. Meðal viðfangsefna
heilsuhagfræðinnar er hvernig hægt er að
veita fólki sem mesta heilsu fyrir minnstan
tilkostnað. Settur er verðmiði á líf fólks og
litið er á aðgerðir sem fjárfestingu. Þannig er
hægt að skoða hvaða aðgerð skilar mestu lífi í
hefðbundinni kostnaðar- og ábatagreiningu.
Þau aukaár sem fólk nýtur vegna aðgerðar
eru núvirt eins og hver önnur fjárfesting.
Einnig er tekið tillit til þátta eins og aldurs
og heilsu þessi aukaár. Mörgum þykir þetta
grimmileg og villimannsleg leið til þess að
velja hverjir fái aðgerðir og hverjir ekki, en
nútímalæknaþjónusta býður upp á marga
dýra möguleika og ekki er hægt að veita fólki
þá alla. Einhvern veginn verður að skera úr
um hvaða aðgerðir á að framkvæma og þá er
þetta besta leiðin sem völ er á í dag. Tinna
Laufey Ásgeirsdóttir er fyrsti doktor okkar
Íslendinga í heilsuhagfræði. Hún hefur
meðal annars fjallað um offitu og lífsstíl
Íslendinga. Hún rannsakar hvað veldur því
að Íslendingar séu að fitna og kemur með
tillögur að úrbótum á því sviði.
Aðrir landvinningar
Thomas Pollet og Daniel Nettle hafa
skoðað gögn frá Bandaríkjunum árið
1910. Í austurhluta Bandaríkjanna var
kynjahlutfall nokkuð jafnt en konurnar
voru miklu færri í vesturhlutanum. Þeir
skiptu mönnum upp í tvo flokka eftir
félagslegri stöðu. Í þeim fylkjum sem höfðu
jafnt kynjahlutfall voru 56% af körlum í
lægri flokknum giftir um þrítugt og 60% af
körlum í hærri flokknum. Í þeim fylkjum
þar sem mennirnir voru 110 á hverjar 100
konur voru einungis 24% af „lélegum“
mannsefnum giftir en 46% af þeim góðu.
Önnur nýleg rannsókn var gerð í Brasilíu
en þar eru í sumum borgum aðeins 85
karlar á hverjar 100 konur. Þar ganga
konurnar lengra í að ná sér í karlmenn en
annarstaðar í landinu og ganga til dæmis
um í minni bíkiníum. Makaval virðist því
svo sannarlega ráðast á markaði.
Nýlendustefnan getur reyndar vart
talist nýlunda fyrir hagfræðinga því fyrstu
hagfræðingarnir notuðu hana flestir í miklu
víðara samhengi en bara við markaðinn.
Adam Smith, faðir hagfræðinnar, fjallaði
meðal annars mikið um mannlega
hegðun. Lítil takmörk virðast vera fyrir
umfjöllunarefnum hagfræðinnar og er
spennandi að fylgjast með áfrámhaldandi
þróun hennar. Einhverrar einstefnu virðist
þó gæta í útþenslunni og það er spurning
hvort hagfræðin geti ekki einnig notið
góðs af kenningum og líkönum annarra
vísindagreina. ksf