Vísbending - 11.07.2008, Blaðsíða 1

11. júlí 2008
25. tölublað
26. árgangur
ISSN 1021-8483
1 2 4Verðbólga og samdráttur í efnahagslífinu einkenna
meirihluta heimsins.
Ríkisstjórnir verða
að leyfa orkuverði að
myndast á frjálsum
markaði.
Aðstæður í efnahags lífinu
valda því að hið opinbera
getur ekki þanist út meira
en orðið er.
Ekki er raunhæft að
Íslendingar taki upp
Bandaríkjadal í stað
krónu.
3
Vikurit um viðskipti og efnahagsmál
V í s b e n d i n g • 2 5 . t b l . 2 0 0 8 1
framhald á bls. 4
Í júní mældist tólf mánaða breyting á vísitölu neysluverðs 12,7%. Ef aðeins er tekin hækkun síðastliðna
þrjá mánuði mælist verðbólgan 25,1%
á ársgrundvelli og hefur ekki verið
hærri síðan í júlí 1989. Hún er svo enn
hærri ef tekin eru út áhrif lækkunar á
húsnæðismarkaði. Áhrif gengislækkunar
krónunnar vega þar þyngst en verðhækkun
innfluttrar vöru skýrir tæplega 40% af
verðbólgunni. Minni hagvöxtur mun leiða
til þess að vaxtamunur á milli Íslands og
annarra landa minnkar. Krónubréf fyrir
háar upphæðir eru á gjalddaga í haust
og ólíklegt að þau verði endurnýjuð. Því
má búast við að krónan haldist veik um
tíma. Önnur ástæða fyrir hárri verðbólgu
er að fyrirtæki eru að ýta uppsafnaðri
kostnaðaraukningu út í verðlagið í
kjölfar lækkunar á krónunni. Hækkandi
heimsmarkaðsverð á olíu og matvælum
útskýrir einnig hluta af verðbólgunni.
Nokkrar ástæður liggja á bak við þá
hækkun. Meiri velmegun í Kína og öðrum
fátækum ríkjum heims stuðlar að meiri
eftirspurn eftir bæði olíu og mat. Vestræn
ríki hafa stutt við framleiðslu á etanóli,
lífrænni díselolíu og öðrum orkugjöfum
sem krefjast lands. Án afskipta ríkisstjórna
væri hluti landsins frekar nýttur undir
matvælaframleiðslu. Fjárfestar hafa flúið
með fjármagn sitt úr fjármálaþjónustu
og lagt meiri áherslu á hrávöru og aðra
óverðteygna vöru þar sem verðbreytingar
hafa lítil áhrif á neyslumynstur fólks.
Hugsanlega hefur það leitt til þess að verð
á matvöru sé fyrir ofan jafnvægisverð.
Önnur lönd
Ísland er ekki eina landið sem þarf að kljást
við mikla verðbólgu um þessar mundir.
Hún náði methæðum á evrusvæðinu
í 4,0% og 3,3% í Bretlandi sem er
nokkuð umfram verðbólgumarkmið
breska seðlabankans. Hækkanirnar eru að
mestu vegna hærra heimsmarkaðsverðs
á hrávöru, svo sem olíu og matvælum,
en Seðlabanki Evrópu hækkaði stýrivexti
sína til þess að koma í veg fyrir annarrar
Verðbólgudraugurinn snýr aftur
umferðar áhrif og til þess að senda skýr
skilaboð um að verðbólgudraugnum yrði
ekki hleypt af stað. Í þróunarlöndum þar
sem hlutur matvöru og olíu í neyslu vegur
þyngra en á Vesturlöndum er verðbólga
mikil. Í Kína er verðbólgan 8,5% miðað
við 3% í fyrra, í Argentínu hefur hún
hækkað úr 14% í 23% og úr 8% 14%
í Rússlandi. Verðbólgutölurnar frá
þessum ríkjum endurspegla þó ekki allan
verðbólguþrýstinginn vegna verðlagshafta
(e. price control) og niðurgreiðslna. Mörg
þessara landa reyna að halda genginu
föstu eða næstum því föstu miðað við
Bandaríkjadal og neyðast til að losa um
peningastefnuna, einmitt þegar sýna þarf
meira aðhald. Hagvöxtur þróunarlanda
er oft meiri en þróaðra vegna þess að þau
þurfa ekki að finna upp hjólið. Því verður
raungengi þeirra gjaldmiðla að aukast,
annaðhvort með hærra nafngengi eða
meiri verðbólgu. Seðlabankar Indlands
og Kína hafa nokkrum sinnum hækkað
bindiskyldu bankanna til að freista þess
að halda verðbólgunni í skefjum án þess
að hækka vexti og Hong Kong hefur
neyðst til að lækka vexti vegna þess að
gjaldmiðill svæðisins er tengdur við dollar.
Seðlabankar fátækra ríkja eru oft mjög
háðir ríkisstjórnum og láta undan þrýstingi
til þess að halda niðri sársaukafullri aðlögun
með tilheyrandi atvinnuleysi. Slík aðlögun
er þá nauðsynleg síðar og verður meiri fyrir
vikið, auk þess sem hún mun tefja fyrir
hagvexti.
Réttast væri að leyfa genginu að fljóta og
þá væri hægt að hækka vexti. Það getur
þó verið vandasamt því þegar gengið
hækkar verður innflutningur ódýrari, sem
einnig getur leitt til verðbólgu. Minnir
ástandið mjög á kostnaðarverðbólguna
(e. stagflation) sem reið yfir hinn vestræna
heim í kjölfar hærra eldsneytisverðs og
verðlagshömlur (e. price control) jukust í
byrjun áttunda áratugarins.
Aftur að Íslandi
Hátt hlutfall verðtryggðra lána gerir
Seðlabankanum erfitt fyrir í baráttunni
við verðbólgu. Stýrivextir bíta mun verr
en ella og því þarf bankinn að hækka
vexti mikið til þess að þeir hafi tilætluð
áhrif. Ríkisstjórnin vinnur áfram á móti
Seðlabankanum eins og undanfarin ár með
því að rýmka lánaskilyrði Íbúðalánasjóðs.
Það tefur fyrir því að húsnæðisverð nái
sínu rétta jafnvægi og seinkar nauðsynlegu
aðlögunarferli í íslensku efnahagslífi.
Verðbólgan um þessar mundir er af
öðrum toga en venjulega. Hún stafar
af framboðsskellum en ekki aukinni
eftirspurn eins og oft áður. Fyrirtæki búa
við hærri kostnað og neyðast til að dæla
hluta af honum út í verðlag. Þannig fer
saman samdráttur í efnahagslífi og aukin
verðbólga.
Þó að stór hluti verðbólgunnar sé vegna
ytri áhrifa sem stýrivextir hafa lítil áhrif á
þá verður Seðlabankinn að fara varlega
í að lækka þá, bæði til þess að halda í
skefjum svokölluðum annarrar umferðar
áhrifum og til að slá á verðbólguvæntingar,
sérstaklega þar sem hann hefur ekki unnið
sér inn traust í sama mæli og seðlabankar
annarra vestrænna ríkja.
Seðlabankinn spáir því að verðbólgan
nái hámarki í sumar og haldist há
næstu mánuði. Hún fari svo hratt
minnkandi í lok árs og að hann muni
ná verðbólgumarkmiðum sínum árið
2010. Spár viðskiptabankanna eru á
svipuðum nótum. Þegar er byrjað að gæta
samdráttar í efnahagslífinu. Það ásamt
auknu atvinnuleysi í haust, hækkandi
greiðslubyrði á erlendum lánum og
lækkun fasteignaverðs mun hjálpa við að
ná verðbólgunni niður.
Aukinn kostnaður vegna lækkandi
gengis fer hratt út í verðlag og mun því
lítil áhrif hafa á verðbólgu á næsta ári.
Stýrivextir Seðlabankans hafa meiri áhrif
nú þegar aðgangur að erlendu lánsfé hefur
minnkað. Mikil óvissa ríkir þó í spám.
Kjarasamningar verða endurskoðaðir í
byrjun næsta árs og er hætt við að það geti
haft í för með sér víxlhækkun verðbólgu
og launa.