Vísbending - 08.08.2008, Blaðsíða 1

Laun tengd hagnaði
En hvernig geta Íslendingar haldið at-
vinnuleysi lágu, án þess að ríkistjórnin
haldi áfram þensluhvetjandi aðgerðum?
Martin Weitzman sem er virtur prófessor
frá Harvard, telur að laun ættu að vera í
auknum mæli tengd hagnaði fyrirtækja,
þannig að þau verði meiri þegar vel árar.
Þannig yrði atvinnuleysi minna, bæði
náttúrlegt atvinnuleysi og atvinnuleysi
sem hlýst af samdrætti í efnahagslífinu.
Lækka mætti náttúrulegt atvinnuleysi.
Niðurstöður úr rannsóknum hans
hafa einnig bent til þess þau fyrirtæki
sem greiða laun í samræmi við hagnað
gangi betur á krepputímum. Þá getur
launakostnaður fyrirtækis dregist saman
sjálfkrafa þegar illa árar, og fyrirtæki því
frekar reiðubúin til þess að ráða starfsfólk
vegna þess að þau þurfa síður að óttast að
þurfa bera uppi of mikinn launakostnað
til lengri tíma. Önnur leið er að bjóða
út einstaka störf eða verkþætti til minni
og sérhæfðari fyrirtækja eða verktaka
(e.outsourcing). Rannsóknir hafa sýnt að
slíkt gerir laun einnig sveigjanlegri. Þær
hafa einnig sýnt að umsamin laun verða
síður of há og þannig verður atvinnuleysi í
jafnvægi minna.
Eru laun á Íslandi
sveigjanleg?
Hugmyndir Weitzmans ganga fremur
öðru út á það að gera nafnlaun sveigjan-
legri. En hversu sveiganleg eru laun á
Íslandi? Í rannsókn, sem Ásgeir Jónsson
og Sigurður Jóhannesson hafa unnið
að, rannsaka þeir nákvæmlega þetta.
Þeir komast meðal annars að því að
dagvinnulaun lækka sjaldan. Meðallaun
eru sveigjanlegri vegna þess að það
dregur úr eftirvinnu og ýmiss konar
bónusum þegar umsvif dragast saman í
atvinnulífinu. Þau eru þó langt frá því að
vera fullkomlega sveigjanleg. Þegar Ísland
8. ágúst 2008
29. tölublað
26. árgangur
ISSN 1021-8483
1 2 4Ef laun væru tengd við afkomu fyrirtækja væri
atvinnuleysi minna.
Launajöfnuður er
óvíða meiri en á
Íslandi og breytist
lítið ár frá ári.
Fjármagnstekjur skiptast
hins vegar mjög ójafnt
milli landsmanna.
Ólympíuleikarnir eru
pólitísk sýning, hvað sem
stjórnmálamenn segja.
3
Vikurit um viðskipti og efnahagsmál
Sveigjanleiki launa og atvinnuleysi
V í s b e n d i n g • 2 9 . t b l . 2 0 0 8 1
var, til þess að örva sjávarútveginn. Nú
ræðst þenslan að mestu af miklu umfangi
hins opinbera og framkvæmdagleði þess.
Þensla verður þegar framleiðslugeta nær
ekki að halda í við heildareftirspurn
og er skilgreind sem tímabil þar sem
landsframleiðsla er fyrir ofan langtímagetu
þjóðarinnar til afkasta. Á þeim tímum
eykst yfirvinna oft mikið. Samkvæmt
Vinnumálastofnun var atvinnuleysi í júní
1,1% sem er langt fyrir neðan náttúrlegt
atvinnuleysi. Þetta veldur miklum
þrýstingi á laun og hvetur fleiri til þess
að koma á vinnumarkaðinn. Það er því
kannski engin tilviljun að Íslendingar eru
með lengri vinnutíma en margar aðrar
þjóðir. Of lítið atvinnuleysi getur einnig
haft neikvæð áhrif á menntun því að
menn vilja fremur vinna en læra í skóla.
Um þessar mundir dynja á fréttir um samdrátt, gjaldþrot og fjölda- uppsagnir. Atvinnuleysi fylgir sam-
drætti vegna þess að eftirspurn minnkar
eftir þeim vörum sem fyrirtækin bjóða.
Fyrirtækin framleiða minna en áður og hafa
síður efni á að ráða fólk á sömu launum.
Laun eru hins vegar sjaldnast lækkuð.
Nokkrar ástæður eru fyrir því. Í fyrsta
lagi launametingur, en enginn vill lækka
meira en næsti maður. Í öðru lagi óttast
atvinnurekendur að skaða vinnumóralinn.
Í þriðja lagi getur verið erfitt að rifta
samningum sem eru gerðir til langs tíma. Í
fjórða lagi þá einblínir starfsfólk oft frekar á
fjárhæðir en raunverulegt gildi peninganna.
Starfsfólki er því frekar sagt upp störfum
en að laun séu lækkuð. Meðan verðbólga er
nokkur er vandamálið minna. Fyrirtæki fá
hærra verð fyrir vörur sínar, en launin fylgja
oft ekki verðlagshækkunum. Þannig verða
raunlaun lægri og fyrirtæki hafa frekar efni
á að halda starfsfólki. Þetta mynstur hefur
verið mjög algengt í gegnum hagsögu
Íslands, og virðist nú ætla að endurtaka
sig að einhverju leyti. Forsendur almennra
kjarasamninga um minnkandi verðbólgu
hafa alls ekki staðist. Frá lokum febrúar
2009 verða samningar lausir, ef ekki
tekst samkomulag milli samninganefnda
launamanna og atvinnurekenda. Mjög
ólíklegt er að samið verði um að laun hækki
jafn mikið og verðlag í því árferði sem nú
er. Verðbólgan ein og sér dugir samt ekki til
þess að koma í veg fyrir atvinnuleysi.
Það er vel þekkt að atvinnuleysi má ná
tímabundið niður með þensluhvetjandi
aðgerðum, en að slíkt kostar meiri
verðbólgu. Stjórnvöld á Íslandi hafa lengi
kosið verðbólguna frekar en atvinnuleysi
með því að halda þensluástandi úti eins
lengi og hægt er. Langvarandi þensla getur
haft neikvæðar afleiðingar í för með sér,
meðal annars minni langtíma hagvöxt.
Á árum áður var gengi krónunnar fellt af
stjórnvöldum, oft meira en nauðsynlegt framhald á bls. 4
Á árum áður var
gengi krónunnar fellt af
stjórnvöldum, oft meira
en nauðsynlegt var, til
þess að örva sjávarút-
veginn. Nú ræðst
þenslan að mestu af
miklu umfangi hins
opinbera og fram-
kvæmdagleði þess.