Vísbending - 15.08.2008, Blaðsíða 1

jafnháar tekjur eða jafnlangan vinnutíma.
Það er jöfnuður. Slíkt var reynt í
Sovíetríkjunum sálugu með skelfilegum
afleiðingum. Jafnrétti þýðir að allir fá
sama tækifæri til þess að nýta hæfileika
sína í samræmi við bestu getu, en til þess
að svo geti orðið þurfa allir að fá sama
tækifæri til menntunar. Börn geta aldrei
verið fullkomlega jöfn. Það er margt
sem skólarnir hafa ekkert um að segja,
eins og til dæmis menntun foreldra eða
aðstæður heima fyrir. Til að jafnrétti sé
náð mega leik- og grunnskólar ekki kosta
mikið og svo börnum sé ekki mismunað
af kerfinu eftir efnahag foreldra sinna. Á
efri stigum náms gildir ekki það sama.
Þá eiga nemendur auðveldara með að
taka námslán eða keppt um að fá styrki á
grundvelli fyrri árangurs. En hvernig má
þá auka skilvirkni skóla án þess að bitni
á jafnrétti? Þeir verða tæpast einkavæddir
enda óttast almenningur, líklega með
réttu, að þannig yrðu einhverjir nemendur
útundan. Þó er hægt að nýta sér eiginleika
frjáls markaðar að einhverju leyti. Til
dæmis er hægt að árangurstengja hluta
af launum kennara. Þá þarf að finna
réttan mælikvarða sem mismunar ekki
kennurum eftir því hvernig nemendur
þeir fá í upphafi. Einnig má hygla
ákveðnum nemendum sem gengur vel,
eða þeim sem eru samviskusamir. Sumir
hagfræðingar vilja taka upp kerfi þar sem
nemendurnir eða foreldrarnir fái ákveðna
upphæð frá ríkinu sem er aðeins hægt að
eyða í ákveðna tegund af menntun, en
þeir ráða sjálfir í hvaða skóla þeir eyði
honum. Þannig væri hægt að koma upp
samkeppni milli skóla um nemendur
og meiri samkeppni milli nemenda að
komast í ákveðna skóla eða brautir. Skólar
geta þá keppt um nemendur í gæðum,
námsframboði, kennsluháttum eða félags-
lífi. Nemendur eru áhugasamari um
námið ef þeir fá að hafa áhrif eigið nám.
15. ágúst 2008
30. tölublað
26. árgangur
ISSN 1021-8483
1 2 4Íslenskir nemendur dragast aftur úr.
Skólarnir eru ekki
nógu skilvirkir.
Einkageirinn gerir líka
mistök. Hann er þó
mun fljótari að leiðrétta
þau heldur en hið
opinbera
Fyrirtæki sem greiða laun
í samræmi við hagnað
lenda síður í erfiðleikum
þegar kreppir að.
Með skynsamlegum við-
brögðum má breyta krepp-
unni í dýfu sem þjóðin
vinnur sighratt út úr.
3
Vikurit um viðskipti og efnahagsmál
Óskilvirkt menntakerfi
V í s b e n d i n g • 3 0 . t b l . 2 0 0 8 1
eða í réttu mæli. Augljóst er að það myndi
almennt skila Íslendingum litlu ef við
lærðum írsku í staðinn fyrir ensku. En
hvaða fög skal kenna og í hversu miklum
mæli, á ekki að ráðast eingöngu eftir
tilfinningu. Hægt er að nota margs konar
aðferðir til að meta hversu miklu hvert fag
skilar okkur. Til dæmis er hægt að nota
kostnaðar- ábatagreiningu. Hún er notuð
í síauknum mæli í heilbrigðisgeiranum er-
lendis þegar verið er að meta hvaða
aðbúnaður myndi skila bestum árangri
fyrir minnsta kostnaðinn. Hugsanlegt er
að þá yrði börnum frekar kennt á fjármál
heimilisins og myndu læra töfra þess að
spara og eiga fyrir hlutunum. Eða þá að
í menntaskóla yrði nemendum kenndur
einn hagfræðikúrs í staðinn fyrir þriðja
náttúrufræðikúrsinn. Einnig er hægt
að ímynda sér að það borgi sig að kenna
börnum betri námstækni. Það er hægt að
kenna þeim hina ýmsu tækni og hjálpa
hverjum og einum að þróa þá aðferð sem
honum þykir henta best. Þá er hægt að ná
meira út úr nemendum með því að gera
námið einstaklings miðaðra og þeir yrðu
ánægðari.
Markvissari kennsla
Sífellt meiri kröfur eru gerðar um
menntun kennara og er kennaranám nú
fullt háskólanám á Íslandi. Niðurstöður
rannsókna greinir á um hvort og hversu
mikið aukin menntun kennara skilar sér
í betri kennslu. Hugsanlega eru sumir
fæddir betri kennarar en aðrir eða þá
að slök laun verða til þess að of fáir
hæfileikamenn leggja fyrir sig kennslu.
Skólastjórnendur eru fullfærir um að
ákveða sjálfir hvaða kröfur þeir gera til
kennara og á hvaða forsendum. Að krefjast
aukinnar menntunar án viðeigandi
umbunar dregur úr vilja góðra kennara til
að kenna.
Flest viljum við jafnrétti á Íslandi.
Jafnrétti þýðir þó ekki að allir séu með
Hversu skilvirkt er skólakerfið á Ís- landi? Undirbúningsnám fyrir há- skóla er að jafnaði tveimur árum
lengra en í öðrum löndum. Hverju skilar
það okkur? Segja má að menntamenn á
Íslandi hafi breiðari grunn en erlendir
kollegar þeirra. En svarar það kostnaði að
vera með svo breiða menntun? Samkvæmt
niðurstöðum svokallaðrar Pisa könnunnar
eru 15 ára nemendur á Íslandi með verri
lesskilning en meðaltalið í OECD ríkjunum
og eru einnig lakari að jafnaði í náttúrufræði.
Í stærðfræði eru íslenskir nemendur rétt fyrir
ofan meðaltal. Samkvæmt OECD er hins
vegar kostnaður meiri á hvern nemenda
hér en að meðaltali innan aðildarríkjanna.
Sveinn Agnarsson, sérfræðingur hjá Hag-
fræðistofnun, komst að þeirri niðurstöðu
í skýrslunni Samræmd próf og skilvirkni
skóla að lækka megi útgjöld til grunn-
skólanna að meðaltali um 15% án þess
að skerða námið eða gæði þess á nokkurn
hátt.
Rétt fög kennd?
Lesa má úr aðalnámskrá grunnskólanna frá
2006 að þeir gegna veigamiklu hlutverki í
uppeldi barna enda undantekning ef báðir
foreldrar eru ekki í fullri vinnu. Kröfur
þjóðfélagsins á hendur skólunum hafa
aukist gífurlega, og þeirri þróun verður
varla við snúið. Markmið grunnskólanna
hlýtur að vera að skila nemendum eins vel
undirbúnum undir lífið, og þá sérstaklega
til frekara náms, og hægt er með þau
úrræði sem þeir hafa yfir að ráða. Hægt
er að gera töluvert betur í þeim efnum
en nú er gert. Skólar eru metnir eftir
margvíslegum þáttum. Til dæmis hvernig
nemendur standa sig á prófum, hversu
margir nemendur klára skólann, hversu
háar einkunnir nemendur fá miðað við það
hvernig þeim gekk áður, og svo framvegis.
Flestir mælikvarðarnir gera þó ráð fyrir því
að námsefnið sem kennt er sé rétt. Sjaldan
er spurt hvort sé verið að kenna réttu fögin framhald á bls. 4