Vísbending - 07.11.2008, Blaðsíða 1

7. nóvember 2008
42. tölublað
26. árgangur
ISSN 1021-8483
1 4Hvernig eiga bankarnir að koma til móts við
vanda skuldsettra
fyrirtækja?
Fjölmiðlar og stjórn-
málamenn dekruðu við
auðmenn fyrir hrunið mikla.
Hvað getum við lært?
Rifjuð er upp múgsefjun
vegna túlípanabólunnar í
Hollandi fyrir tæplega
fjögur hundruð árum.
Var Davíð Oddsson
seðlabankastjóri einn
fárra sem varaði við
hættunni fyrir ári síðan?
3
Vikurit um viðskipti og efnahagsmál
V í s b e n d i n g • 4 2 . t b l . 2 0 0 8 1
Miklar umræður hafa verið um það hvernig bankarnir nýju muni taka á þeirri lánasúpu sem þeir
taka við af forverum sínum. Samkvæmt
heimildum tóku þeir við lánunum með
talsverðum afskriftum og hafa þar verið
nefndar tölur nærri 40%. Mörg fyrirtæki
hafa talið að þar með hefði opnast glufa
fyrir þau að ná í sneið af þessum afskriftum
sér til handa. Málið er ekki svo einfalt.
Réttarstaða lána
Segja má að skuldir fyrirtækja skiptist í
tvennt (eða þrennt). Skuldin við hluthafa
er nefnd hlutafé. Þetta er það fjármagn
sem mest ávöxtunarkrafa er gerð til.
Þar er áhættan mest því að ef tap er á
rekstrinum saxast fyrst á fé eigenda.
Næst koma víkjandi lán. Það eru lán
sem eiga að greiðast síðast, á eftir öðrum
lánum. Því bera þau oftast hærri vexti en
venjuleg lán vegna þess að lánveitandinn
hefur minni rétt ef fyrirtækið fer í þrot.
Loks eru venjuleg lán. Þau eiga að njóta
forgangs ef fyrirtæki fer í þrot. Reyndar
eru skuldir vegna launa starfsmanna
enn framar í röðinni. Þannig ber að
líta svo á að skuldirnar hafi mismikinn
forgang þegar fyrirtæki komast í þrot.
Með neyðarlögunum sem sett voru áður
en bankarnir komust í eigu ríkisins voru
bankainnistæður settar í forgang og
tryggðar af nýja eigandanum, ríkinu.
Lánardrottnar hafa einnig ríkar
skyldur, sérstaklega bankar. Fyrirtæki sem
fyrirgefur einhverjum skuldunauta sinna
allar hans lántökur gengur augljóslega á
eignin rétt. Ef það fyrirgefur aðeins einum
lántakanda en innheimtir skuldir hinna
af krafti er það þar með að mismuna
viðskiptavinum. Forstjóri sem ákveður
að gera slíkt er í raun og veru að gefa
eigur hluthafa til aðila úti í bæ. Þetta er
ekki ósvipað því að hann rétti honum
seðlabúnt úr eigu eigenda.
Er allt í lagi að afskrifa lán?
Þess vegna hafa flest fyrritæki þá
meginreglu að beita ákveðnum aðferðum
við innheimtu skulda. Þau setja allar
kröfur í innheimtu og láta reyna á það til
fulls hvort þær fást ekki greiddar. Í sumum
fyrirtækjum má ekki afskrifa kröfur nema
á gjaldþrota aðila. Stundum þarf að bera
einstakar afskriftir á kröfum undir stjórnir,
þó að það sé fátítt.
Af framangreindu má ljóst vera
að lán lúta í raun ákaflega stífum
réttarreglum. Bankastjórar mega ekki
beita handahófskenndum aðferðum við
að ákveða hjá hverjum þeir afskrifa lán.
Almenna reglan er að slíkt sé ekki gert
fyrr en ljóst er að greiðslugeta greiðandans
er engin. Hér má ekki rugla endanlegri
afskrift við öryggisafskrift þar sem bankinn
(eða fyrirtæki sem kröfuna á) metur það
svo að hætta sé á að krafa tapist og leggur
því ákveðna fjármuni til hliðar ef svo færi.
Þessi sjálfsagða öryggisráðstöfun virðist
hafa gleymst í bönkunum undanfarin ár.
Margir vilja fá sín
lán afskrifuð
Í október hafa bankarnir fengið marga af
viðskiptavinum sínum í heimsókn. Það er
ekki að undra því að lausafjárþurrð er ekki
bundin við fjármálafyrirtæki. Fyrirtækin
í landinu eru smám saman að þorna upp
líka. Litla lánafyrirgreiðslu er hins vegar
að fá. Þetta leiðir til þess að fyrirtæki geta
orðið gjaldþrota þó að þau eigi miklar
eignir því að þær komast ekki í verð.
Enginn er kaupandinn.
Á sama tíma eru lán á gjalddaga nú
þegar eða á næstunni. Fyrirtæki sjá að
skuldastabbinn er svo hár að engin leið
er að þau geti greitt hann niður. Því
fara þau fram á lækkun skulda. Bankinn
yrði þá jafnsettur, því að hann sér líka
að skuldirnar verða aldrei greiddar.
Vandinn er hins vegar sá að ef skuldirnar
eru afskrifaðar hjá einum er bankinn að
mismuna skuldunautum. Þeir sem tóku
lítil lán og reyndu að gæta sín í rekstrinum
fá ekki neitt, meðan hinir sem ekki sýndu
sömu varúð fá umbun.
Almenna reglan er sú að ekki á að
afskrifa skuldir nema eiginfé fyrirtækja
sé þrotið, það er hluthafar hafi tapað
öllu sínu. Þegar það hefur gerst hefur
bankinn öll ráð fyrirtækisins í hendi sér.
En þá er það yfirleitt orðið of seint því að
fyrirtæki sem á ekki fyrir skuldum er vart
rekstrarhæft. Þetta er hin mikla þversögn
sem bankarnir og þjóðfélagið allt stendur
fyrir á þessari stundu. Annars vegar að
ekki skuli umbuna „óreiðumönnum“,
hins vegar að lífvænlegur framtíðarrekstur
eyðileggist vegna mistaka í fortíðinni.
Bankar hafa yfirleitt litla þekkingu
á því að reka fyrirtæki. Ekki er líklegra
að sú hæfni aukist við að bankarnir
verði ríkisbankar. Þess vegna getur það
verið skynsamlegt að láta fyrri eigendur
halda einhverju eftir þó að í óefni sé
komið núna. Í núverandi ástandi eru
jafnvel varkár fyrirtæki komin í vanda,
fyrirtæki sem tóku ákvarðanir sem virtust
skynsamlegar fyrir skömmu.
Hvað er hægt að gera?
Allt orkar tvímælis þá gert er, segir
máltækið. Þetta verður til þess að sumir
telja að best sé að gera ekki neitt. Mörgum
finnst að embættismennirnir sem nú hafa
æðstu stjórn á bönkum þjóðarinnar séu
ákaflega ákvarðanafælnir. Embættismenn
eru í eðli sínu tregir til ákvarðana og það
bætti ekki úr skák að fulltrúar erlendra
kröfuhafa skrifuðu bréf til allra sem þeir
töldu að gætu tekið einhverjar ákvarðanir.
Í því hótuðu þeir þeim persónulegri
málsókn vegna sérhverrar „rangrar“
ákvörðunar. Hótunarbréf af þessu tagi
hvetja ekki þennan hóp til þess að fara sér
hraðar.
2
framhald á bls. 4