Vísbending - 20.11.2008, Blaðsíða 1

20. nóvember 2008
44. tölublað
26. árgangur
ISSN 1021-8483
1Eyþór Ívar Jónsson, ritstjóri Vísbendingar þessa vikuna,
fjallar um atvinnu- og
nýsköpun sprotafyrirtækja.
Hvernig er hægt að ýta undir
stofn un nýrra fyrirtækja og
hvernig má hjálpa smáfyrirtækjum
til þess að ná meiri vexti en ella.
Guðmundu Magnússon
fjallar um fjármálaum -
hverfið á Íslandi fyrir og í
kjölfar lausafjárkreppunnar.
Það gæti orðið
auðveldara að
ganga í ESB en
Myntbandalagið.
3
Vikurit um viðskipti og efnahagsmál
V í s b e n d i n g • 4 4 . t b l . 2 0 0 8 1
Nýsköpun og sprotafyrirtæki eru nýju tískuorðin á Íslandi. Það er í sjálfu sér ánægjulegt vegna þess
að nýsköpun, sérstaklega í samhengi við
nýstofnuð fyrirtæki og smáfyrirtæki, hefur
að miklu leyti verið kæfð í stórhyggju sem
hefur snúist um uppkaup, sameiningar og
stórtækar fjárfestingar. Pendúllinn hefur
snúist en hugsanlega eru væntingarnar of
miklar þar sem stundum virðist litið svo á
að nýsköpun og sprotafyrirtæki geti breytt
öllu á Íslandi. Það þarf hins vegar að stýra
væntingum og stilla aðgerðir til þess að
von verði ekki að vonbrigðum. Engu að
síður er mikilvægt að halda því til haga
að ný fyrirtæki og sprotafyrirtæki leika
lykilhlutverk í atvinnu- og nýsköpun þjóða.
Atvinnusköpun
Árið 1979 kynnti hagfræðingur að nafni
David Birch niðurstöður sínar um að hrein
atvinnusköpun í Bandaríkjunum væri fyrst
og fremst drifin áfram af smáfyrirtækjum.
Þetta vakti athygli vegna þess að lengst
af höfðu menn trúað því að stórfyrirtæki
sköpuðu flest störf í Bandaríkjunum. Það
hafði verið sjálfgefið án mikilla rannsókna.
Rannsóknir Birch vöktu forvitni og þrátt
fyrir að margir gerðu athugasemdir við
ýmislegt í aðferðafræði Birch tókst engum
í raun að hrekja grundvallarniðurstöður
hans. Niðurstaða Birch var að á tímabilinu
frá 1969 til 1976 þá sköpuðu fyrirtæki
með færri en 20 starfsmenn um 66%
af nýjum störfum í Bandaríkjunum og
fyrirtæki með færri en 100 starfsmenn um
82% af nýjum störfum. Þó að hlutfallið
sveiflist eftir tímabilum hafa seinni tíma
rannsóknir, eins og t.d. rannsóknir SBA
Atvinnu- og nýsköpun sprotafyrirtækja
Niðurstöður Birch urðu til þess að
pólitískt viðhorf gagnvart smáfyrirtækjum
í Bandaríkjunum breyttist á níunda og
tíunda áratug síðustu aldar.
Nýsköpun
Lengi vel hefur trúin verið sú að
stórfyrirtæki væru drifkraftur framfara
í þjóðfélagi. Það sem lá að baki þessari
trú, sem ekki ómerkari menn en Alfred
Chandler, Joseph Shumpeter, Oliver
Williamson og John Kenneth Galbraith
voru talsmenn fyrir, var að tæknibreytingar
og nýsköpun verði að mestu til í
stórfyrirtækjum. Jafnvel þó að fræðimenn
væru tilbúnir að viðurkenna að flest störf
yrðu til í smáfyrirtækjum var nýsköpun
fyrst og fremst eitthvað sem til var í
stórfyrirtækjum. Stærð smáfyrirtækja gerði
það einfaldlega að verkum, samkvæmt
þessari trú, að þau hefðu ekki bolmagn í
nýsköpun. Rannsóknir og þróun voru of
dýrar fyrir smáfyrirtæki.
Þegar talað er um nýsköpun í
stórfyrirtækjum er oft talað um hana
sem innra ferli þar sem vísindamenn
nýta þekkingu sýna til þess að prófa og
þróa nýja tækni, nýja vörur og þjónustu.
Í þessu felst fjárfesting stórfyrirtækja í
rannsóknum og þróun. Þegar talað er
2
framhald á bls. 2
(2001) og rannsóknir OECD (1998),
stutt niðurstöður Birch.
Rannsóknir á atvinnusköpun í
efnahagssveiflum gefa til kynna að
stórfyrirtæki ráði mest af fólki þegar
nálgast hápunkt góðæris en segja síðan
upp fólki í niðursveiflu. Sveiflur í
atvinnusköpun smáfyrirtækja er hins vegar
miklu mun minni og bendir margt til að
það sé talsverð tregða í smáfyrirtækjum
að segja upp fólki, jafnvel í niðursveiflu.
Algengara er að útskýra megi samdrátt
starfa í smáfyrirtækjum með gjaldþrotum.
Hvort sem stór- eða smáfyrirtæki eiga í
hlut þá tapast störf en það er munurinn
á sköpuðum og töpuðum störfum sem
skilur eftir hrein ný störf. Til dæmis
voru sköpuð 23,2 milljón ný störf í
Bandaríkjunum frá 1988 til 1990 en á
sama tíma töpuðust önnur 20,5 milljón
störf. Hrein ný störf voru þar af leiðandi
2,7 milljón störf. Á þessu tímabili
sköpuðu smáfyrirtæki 3,2 milljón hrein
ný störf (14,5 milljón sköpuð og 11,3
milljón töpuð) en stórfyrirtæki töpuðu
hins vegar 0,6 milljón störfum (8,5
milljón sköpuð og 9,1 milljón töpuð).
Það er jafnan niðurstaðan í niðursveiflum
að stórfyrirtæki tapa störfum á meðan
smáfyrirtæki halda áfram að skapa
ný störf. Það er einnig athyglivert að
smáfyrirtæki eyðileggja og skapa fleiri
störf en stórfyrirtæki.
Nánari athugun á atvinnusköpun í
Bandaríkjunum hefur gefið til kynna að
einungis um 5% af smáfyrirtækjum skapa
þrjú af hverjum fjórum nýjum störfum og
10% skapa níu af hverjum tíu störfum.
Þetta voru fyrst og fremst tvenns konar
fyrirtæki, annars vegar nýstofnuð fyrirtæki,
sem Birch kallaði „mýs“, og hins vegar
ört vaxandi fyrirtæki, sem Birch kallaði
„gasellur“. Það sem vakti sérstaka athygli
að bæði mýsnar og gasellurnar mátti finna
í ólíkustu atvinnugreinum.
viðskiptafræðingur
Eyþór Ívar Jónsson Það er jafnan
niðurstaðan í
niðursveiflum að
stórfyrirtæki tapa
störfum á meðan
smáfyrirtæki halda
áfram að skapa
ný störf.
4