Vísbending - 16.12.2008, Blaðsíða 1

16. desember 2008
47. tölublað
26. árgangur
ISSN 1021-8483
1Íslenska ríkið tekur þúsund milljarða króna að láni.
Í hvað fara peningarnir?
Mjög margt benti til þess að
góðærið frá 1995 gæti ekki
staðist til lengdar. Líklega stóð
það þó of lengi.
Skellurinn hefði orðið
minni hefði hann
komið fyrr.
Munu menn draga
rangar niðurstöður
af efnahagshruninu?
3
Vikurit um viðskipti og efnahagsmál
V í s b e n d i n g • 4 7 . t b l . 2 0 0 8 1
Hvað verður um alla peningana sem Íslendingar ætla að taka að láni? Margir spyrja sig þessarar
spurningar þessa dagana þegar ráðamenn
upplýsa að alls muni vaxtagreiðslurnar
einar nema um 100 milljónum króna
á næsta ári. Kemur eitthvað af þessum
peningum aftur eða eru þeir að eilífu
glataðir?
Skipting skuldanna
Meginhluti skuldanna skýrist af
eftirtöldum þáttum: Endurreisn bankanna,
endurreisn Seðlabankans, Icesave og halla
á fjárlögum. Í meðfylgjandi töflu má sjá
hvernig skiptingin milli þessara fjögurra
hluta er eins og næst verður komist á
þessari stundu. Á töflunni sést að til þess
að byggja upp eiginfé banka og sparisjóða
þarf að leggja fram 350 til 400 milljarða
króna. Þetta er athyglisvert í ljósi þess að
fyrir hrun bankanna var eiginfé þeirra
talið nema rúmum þúsund milljörðum
króna. Allt af því hefur gufað upp og
meira til.
Til Seðlabankans þarf að verja að
minnsta kosti 150 milljörðum króna.
Hann var með bankabréf í hrönnum sem
tryggingar en þau eru nú lítils virði. Hann
tapaði einnig um 75 milljarða króna
láni sínu til Kaupþings daginn áður en
bankinn hvarf af sviðinu, en á í staðinn
danska FIH bankann sem er ágæt eign
ef hægt er að bíða með að selja bankann
þangað til rofar til.
Mikil óvissa er um skuldir vegna
Icesave-reikninganna. Enginn veit
hvers virði eignir Landsbankans verða
á endanum. Líklega er ekki fjarri lagi að
giska á að skuldirnar verði 200 milljarðar
króna þegar upp verður staðið. Ef til vill
bætist vaxtakostnaður við þessa fjárhæð.
Búist er við að halli á ríkissjóði næstu
þrjú árin verði 4-500 milljarðar króna.
Árið 2009 verður hann um 160 milljarðar
króna samkvæmt fjárlagafrumvarpi.
Á sama tíma hækkar ríkisstjórnin
Fyrirgef oss vorar skuldir
2 4
Tafla: Skuldasöfnun ríkisins
persónuafslátt þannig að tekjuskattur
lækkar hjá flestum launamönnum.
Þrátt fyrir allt er ólíklegt að þjóðin verði
jafn tilbúin til þess að taka á sig frekari
álögur næsta haust og núna. Þess vegna
hefði verið skárra að hafa hallann á
ríkisbúskapnum sem minnstan í upphafi
en að safna skuldum. Nóg er samt.
Fjárfesting og rekstur
Eiginfé bankanna er fjárfesting sem búast
má við að nýtist í framtíðinni sem söluvara.
Líklega verður bið eftir íslenskum aðilum
sem geta keypt nýju bankana að frátöldum
lífeyris sjóðum. Þegar Landsbankinn
var seldur á sínum tíma fyrir brot af
söluhagnaði af bjórverksmiðju fékk
ríkið um tólf milljarða króna fyrir 45%
hlut í bankanum. Það jafngildir því að
bankinn allur væri um 40 milljarða virði
á verðlagi í nóvember 2008. Bankakerfið
í heild hefði á þeim tíma verið nærri 100
milljarða króna virði miðað við núverandi
verðlag.
Talað hefur verið um að erlendir
lánardrottnar bankanna eignist hlut í
nýju bönkunum. Það myndi vissulega
bæta stöðuna að þrennu leyti: Ríkið þyrfti
ekki að leggja jafnmikið fé fram, skuldir
þrotabúanna minnkuðu og tengsl skapast
við erlendar lánastofnanir sem hafa hag
af því að reksturinn gangi sem best.
Hvernig sem þetta fer ætti sala bankanna
til erlendra eða innlendra aðila að nýtast
ríkinu síðar meir til þess að lækka skuldir
sínar. Forsenda fyrir því er þó sú að
bankarnir verði reknir sem fyrirtæki en
ekki félagsmálastofnanir.
Eiginfjáruppbygging Seðlabankans er
í raun og veru fjárfesting í krónunni. Ef
að líkum lætur þurfa landsmenn að halda
þessari fágætu mynt í nokkur ár enn að
minnsta kosti. Verði hún hins vegar lögð
niður nýtast fjármunir Seðlabankans til
skuldalækkunar.
Hallinn á fjárlögum kemur ekki til
baka síðar. Þess vegna ættu stjórnvöld að
beita sér sem mest þau mega til þess að
hafa hallann sem minnstan. Með því er
byrðum létt af komandi kynslóðum og
þjóðin vinnur sig fyrr út úr kreppunni.
Icesave peningarnir eru hreint tap
þjóðarbúsins og það framlag virkar
svipað og verðmætum væri brennt. Það er
ótrúlegt að sex árum eftir einkavæðingu
Landsbankans sé ríkisábyrgð vegna hans
svo mikil að hún sligi þjóðarbúið um
árabil.
Vaxtabyrðin
Erlend lán munu alls nema 6-700
milljörðum króna (óvissa er um á hvaða
gengi á að reikna þau). Auk þess koma
lán vegna Icesave-reikninganna. Þau eru
talsverð núna en minnka væntanlega
hratt þegar losað verður um eignir
Landsbankans. Alls munu erlendar skuldir
ríkisins nema 800 til 1.000 milljörðum
króna. Það sem uppá vantar verður ríkið
að fjármagna á innlendum markaði, alls
250 til 400 milljarðar króna. Sá hluti
dreifist á nokkur ár. Vaxtabyrði af öllum
þessum lánum er sem fyrr segir metin
nálægt 100 milljörðum á ári. Það er um
20% af niðurstöðutölu fjárlaga. Það er
líka fjárhæð sem myndi duga fyrir rekstri
alls heilbrigðiskerfis landsins í heilt ár.
Slíkar álögur getur ríkið ekki borið nema
með því að skera útgjöld mjög mikið
niður. Kostirnir eru bara tveir: Að borga
núna eða borga seinna.
Fyrirgef oss vorar skuldir

Hva! ver!ur um alla peningana sem Íslendingar ætla a! taka a! láni? Margir spyrja
sig "essarar spurningar "essa dagana "egar rá!amenn uppl#sa a! alls muni
vaxtagrei!slurnar einar nema um 100 milljónum króna á næsta ári. Kemur eitthva! af
"essum peningum aftur e!a eru "eir a! eilífu glata!ir?

Skipting skuldanna

Meginhluti skuldanna sk#rist af eftirtöldum "áttum: Endurreisn bankanna, endurreisn
Se!labankans, Icesave og halla á fjárlög m. Í me!fylgjandi töflu má sjá hvernig
skiptingin milli "essara fjögurra hluta er eins og næst ver!ur komist á "essari stundu.
Á töflunni sést a! til "ess a! byggja upp eiginfé banka og sparisjó!a "arf a! leggja
fram 350 til 400 milljar!a króna. $etta er athyglisvert í ljósi "ess a! fyrir hrun
bankanna var eiginfé "eirra tali! nema rúmum "úsund illjör!um króna. Mest af "ví
hefur g fa! upp og eira til.
Til Se!labankans "arf a! verja a! minnsta kosti 150 milljör!um króna. Hann var me!
bankabréf í hrönnum sem tryggingar en "au eru nú lítils vir!i. Hann tapa!i einnig um
75 milljar!a króna láni sínu til Kaup"ings daginn á!ur en bankinn hvarf af svi!inu, en
á í sta!inn danska FIH bankann sem er ágæt eign ef hægt er a! bí!a me! a! selja
bankann "anga! til rofar til.
Mikil óvissa er um skuldir vegna Icesave-reikninganna. Enginn veit hvers vir!i eignir
Landsbankans ver!a á endanum. Líklega er ekki fjarri lagi a! giska á a! "ær ver!i 200
milljar!ar króna "egar upp ver!ur sta!i!. Ef til vill bætist vaxtakostna!ur vi! "essa
fjárhæ!.
Búist er vi! a! halli á ríkissjó!i næstu "rjú árin ver!i 4-500 milljar!ar króna. Ári!
2009 ver!ur hann um 160 milljar!ar króna samkvæmt fjárlagafrumvarpi. Á sama tíma
hækkar ríkisstjórnin persónuafslátt "annig a! tekjuskattur lækkar hjá flestum
launamönnum. $rátt fyrir allt er ólíklegt a! "jó!i ver!i jafn ti búin til "ess a! taka á
sig frekari álögur n sta haust og núna. $ess vegna hef!i veri! skárra a! hafa hallann á
ríkisbúskapnum sem minnstan í upphafi en a! safna skuldum. Nóg er samt.

Tafla: Skuldasöfnun ríkisins

Milljar!ar króna
Bankar eiginfé 350 til 400
Se!labankinn eiginfé 150 til 200
Halli á fjárlögum 400 til 500
Icesave 150 til 300
Alls 1.050 til 1.400
Heimild: Frjáls verslun og fl.

Fjárfesting og rekstur

Eiginfé bankanna er fjárfesting sem búast má vi! a! n#tist í framtí!inni sem söluvara.
Líklega ver!ur bi! eftir íslenskum a!ilum sem geta keypt n#ju bankanna a! frátöldum
lífeyrissjó!um. $egar Landsbankinn var seldur á sínum tíma fyrir brot af söluhagna!i
af bjórverksmi!ju fékk ríki! um tólf milljar!a króna fyrir 45% hlut í bankanum. $a!
jafngildir "ví a! bankinn allur væri um 40 milljar!a vir!i á ver!lagi í nóvember 2008.
Heimild: Frjáls verslun og fl.