Vísbending - 13.03.2009, Blaðsíða 2

2 V í s b e n d i n g • 1 1 . t b l . 2 0 0 9
Dregið úr opinberum
útgjöldum
Þegar samdráttur í efnahagslífinu er mikill minnka tekjur hins opinbera. Stór fyrirtæki á íslenskan
mælikvarða eru mörg rekin með tapi
eða eru komin í þrot. Margir hafa
misst vinnuna og verða að reiða sig á
atvinnuleysisbætur. Öllu þessu umróti
fylgir að skatttekjur hins opinbera minnka
meðan kostnaður eykst. Því þarf að draga
úr opinberri þjónustu til þess að útgjöld
aukist ekki. Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn
hefur sett skilyrði um að það verði gert
strax á næsta ári. Hann gerir ráð fyrir að
útgjöld hins opinbera nái hámarki á þessu
ári í 51% af vergri landsframleiðslu, en
vill að þau fari í 43% árið 2013.
Leikur að tölum
Hvar á að skera niður? Það getur verið erfitt
að hafa góða tilfinningu fyrir jafnháum
tölum og eru í þjóðhagsreikningum. Til
þess setja þær í skiljanlegra samhengi er
í töflum búið að reikna út annars vegar
hve miklu hið opinbera eyðir að jafnaði á
hvern Íslending og hins vegar hve mikið
meðalskattgreiðandi greiðir af tekjum
sínum í skatt á mánuði, og hvernig
þær upphæðir skiptist á milli helstu
útgjaldaliða. Þetta má sjá í öftustu tveimur
dálkunum í meðfylgjandi töflu. Þannig
má betur gera sér grein fyrir því í hvað
peningarnir fara. Það er mjög áhugavert
að skoða útgjöldin með þessum hætti, en
þó hjálpar það lítið við að taka ákvarðanir.
Það er auðvelt að horfa á stærstu liðina
og hugsa með sér að þar sé auðveldast að
draga úr. Hins vegar er ekkert sem segir að
slíkt sé heppilegast.
Erfitt verk
Stjórnvöld eiga erfitt verk fyrir höndum
við að finna hvar má skera niður og
hvernig. Stjórnmálamenn eiga oft erfitt
með að gera mjög stórar breytingar af
ýmsum ástæðum. Ef þær reynast rangar
er betra fyrir feril pólitíkusanna að gera
lítil mistök en stór. Algengt mynstur í
aðgerðum stjórnvalda um allan heim er að
taka smá skref í eina átt, þar til þá stefnu
rekur í þrot en þá er oft farið í þveröfuga
átt.
Ákvarðanaferlið ýtir líka undir þetta. Þegar
fjárlög eru samin er byrjað á að skoða hve
miklu var eytt í hvern málaflokk árið áður.
Þeir sem taka við peningunum reyna svo
að sannfæra fjárlaganefnd um mikilvægi
sitt og þrýsta á að fá hærri fjárveitingu
á meðan fjárlaganefnd reynir að halda í
peningana. Á uppgangstímum, þegar nóg
er í ríkiskassanum, reynist erfitt að halda
útgjöldum í skefjum og þegar búið er að
auka framlög til einhvers málaflokks er
erfitt að minnka þau aftur.
Þróunin sannar þetta eins og
meðfylgjandi myndir sýna. Tekjur og
gjöld hins opinbera voru um 45% af
landsframleiðslu í fyrra en árið 1980
voru þau ekki nema 35%. Þetta var fyrir
tíma frjálshyggju á Íslandi eða hrinu
einkavæðinga hjá ríkisstjórn Davíðs. Ef
horft er á þróun útgjalda hins opinbera
á föstu verðlagi er þróunin enn skýrari
og hækkunin nemur ríflega 230%. Að
vísu er opinber rekstur frekur á vinnuafl
og kannski eðlilegt að almannatryggingar
hækki í takt við laun. Launin hafa
hækkað meira en verðlag vegna hagvaxtar,
Mynd 1: Tekjur og gjöld hins opinbera á föstu verðlagi
1980-2008

Taflan s"nir hver hlutur me!alskattgrei!anda er í hinum "msu útgjaldali!um hins opinbera m.v.
ári! 2007.

Útgjaldali!ur á vegum hins opinbera
Heildarupphæ! í
milljónum
Heildarútgjöld á
mann á mánu!i
á skattgrei!anda
á mána!i
01 Æ!sta stjórns$sla 72.621 19.669 6.868
02 Varnarmál 810 219 77
03 Löggæsla, réttargæsla og öryggismál 19.158 5.189 1.812
04 Efnahags- og atvinnumál 75.943 20.569 7.182
05 Umhverfismál 8.252 2.235 780
06 Húsnæ!is-, skipulags- og veitumál 6.337 1.716 599
07 Heilbrig!ismál 103.268 27.970 9.766
08 Menningar-, í#rótta- og trúmál 49.228 13.333 4.656
09 Menntamál 106.094 28.736 10.034
10 Almannatryggingar og velfer!armál 111.382 30.168 10.534
Útgjöld alls 553.094 149.806 52.308
Heimild: Hagstofa Íslands

Tekjur og gjöld hins opinbera á föstu ver!lagi 1980-
2008:
Tafla: Hlutur meðal skattgreiðanda í hinum ýmsu
útgjaldaliðum hins opinbera m.v. árið 2007

Taflan s"nir hver hlutur me!alskattgrei!anda er í hinum "msu útgjaldali!um hins opinbera m.v.
ári! 2007.

Útgjaldali!ur á vegum hins opinbera
Heildarupphæ! í
milljónum
Heildarútgjöld á
mann á mánu!i
á skattgrei!anda
á mána!i
01 Æ!sta stjórns$sla 72.621 19.669 6.868
02 Varnarmál 810 219 77
03 Löggæsla, réttargæsla og öryggismál 19.158 5.189 1.812
04 Efnahags- og atvinnumál 75.943 20.569 7.182
05 Umhverfismál 8.252 2.235 780
06 Húsnæ!is-, skipulags- og veitumál 6.337 1.716 599
07 Heilbrig!ismál 103.268 27.970 9.766
08 Menningar-, í#rótta- og trúmál 49.228 13.333 4.656
09 Menntamál 106.094 28.736 10.034
10 Almannatryggingar og velfer!armál 111.382 30.168 10.534
Útgjöld alls 553.094 149.806 52.308
Heimild: Hagstofa Íslands

Tekjur og gjöld hins opinbera á föstu ver!lagi 1980-
2008:
eimild: Hagstofa Íslands
Með reglulegu
tímabili þarf
að endurskoða
allt kerfið út frá
grunni. Á hverju
þurfum við helst
að halda?