Vísbending - 24.07.2009, Blaðsíða 3

V í s b e n d i n g • 2 9 . t b l . 2 0 0 9 3
Þjóðhagfræði sem vísindagrein
Hagfræðingar líta margir á sig sem raunvísindamenn. Náttúru-vísindamönnum finnst aftur á
móti oft skrítið að hagfræðingar telja sína
fræðigrein skylda þeirra. Hagfræðingarnir
minna á að „hagfræðikenningar séu settar
fram af stærðfræðilegri nákvæmni, að
stórum gagnasöfnum sé safnað um hegðun
einstaklinga og hópa og hagfræðin nýti sér
fáguðustu aðferðir tölfræðinnar til þess að
komast að niðurstöðum sem eru óbjagaðar
og óháðar hugmyndafræði (eða það viljum
við halda)“ eins og Gregory Mankiw
orðaði það árið 2006. Hann telur samt
að hagfræðingar eigi frekar að vera eins
og verkfræðingar og að guð hafi ekki
sett þá á jörðina til þess að setja fram
fágaðar kenningar heldur til þess að leysa
vandamál. Síðustu áratugi hafa nýjungar í
hagfræði hins vegar fyrst og fremst falist í
þróun líkana og kennisetninga. Þessi nýju
tæki hagfræðinnar hafa þó aðeins nýst að
takmörkuðu leyti við stefnumótun.
Hagfræði Keynes
Þjóðhagfræði sem sérstakt svið innan
hagfræðinnar fæddist á fjórða áratug
síðustu aldar í kjölfar kreppunnar miklu.
Laun lækkuðu þá mikið og atvinnuleysi var
víðtækt. Þetta olli því að sumir fóru jafnvel
að efast um ágæti markaðsbúskapar. Það
var í þessu umhverfi sem bókin Almenna
kenningin um atvinnu, vexti og peninga
eftir John Maynard Keynes kom út og
olli byltingu í hagfræðinni. Bókin var að
vísu stundum torskilin og rökin voru ekki
fullkomin. Margir endar voru lausir.
Í kjölfarið fóru hagfræðingar að þróa
heilsteypt líkön sem gætu á einfaldan hátt
skýrt boðskap bókarinnar. Það vinsælasta
kallast IS-LM líkanið og er enn þann
dag í dag eitt allra vinsælasta líkan í sem
kynnt er í grunnnámi í hagfræði. Þegar
stjórnmálamenn tala um að niðurskurður
í ríkisfjármálum muni minnka lands-
framleiðslu og auki atvinnuleysi eða að
skattalækkanir örvi efnahagslífið eru þeir
yfirleitt að vitna í þetta líkan, hvort sem
þeir gera sér grein fyrir því eða ekki. Á sama
tíma var byrjað að þróa flókin líkön með
mörgum breytum sem seðlabankar gátu
notað til þess að spá og beita við hagstjórn.
Þau eru vísir að módelum sem eru notuð í
seðlabönkum enn þann dag í dag. Helstu
kenningasmiðir þess tíma voru gegndu
allir jafnframt ráðgjafastarfi. Keynes sinnti
sjálfur ýmsum störfum gegnum tíðina,
meðal annars var hann starfsmaður Breska
seðlabankans og ráðgjafi forsætisráðherra í
efnahagsmálum.
Ný-klassíska hagfræðin
Á sjöunda og áttunda áratugnum
fór að flæða undan hagfræði Keynes.
Annars vegar kom fram gagnrýni og nýjar
kenningar spruttu upp sem virtust brjóta í
bágu við þær keynsísku. Hins vegar urðu
tvær kreppur í Bandaríkjunum og víðar
vegna hækkana á olíuverði. Hærra olíuverð
leiddi til hærra verðlags, en á sama tíma olli
það atvinnuleysi því að iðnaður var mjög
háður olíu, og framleiðsla dróst því saman.
Þetta var andstætt hinni svonefndu Philips-
kúrfu, en samkvæmt áttu mikil verðbólga
og mikið atvinnuleysi ekki að geta fylgst að.
Þetta kom því keynesísku hagfræðingunum
í opna skjöldu.
Fyrsta kenning af nýklassískum meiði
sem kom fram í lok sjötta áratugarins
var peningamálahagfræði, en Milton
Friedman var helsti merkisberi hennar.
Keynsistar litu svo á að hagkerfið væri í eðli
sínu mjög sveiflukennt vegna misjafnrar
tiltrúar fjárfesta á markaðinum eða sveiflu
í dýrslegum anda fjárfesta (e. animal spirit)
eins og Keynes orðaði það. Í bókinni
Monetary History of the United States sem
Friedman skrifaði ásamt Önnu Schwartz
og var gefin út 1963, héldu þau því hins
vegar fram að óstöðugleiki hagkerfisins
væri ekki til kominn vegna einkaaðila
heldur ófullnægjandi peningastefnu. Þau
röktu rætur kreppunnar miklu til þess að
peningamagn hefði minnkað um þriðjung
og mistök seðlabankans hefðu aðallega
falist í því að auka ekki peningamagn
til þess að bæta upp fyrir þennan skort.
Nokkrum árum síðar gerði Friedman
atlögu að Philips-kúrfunni ásamt Edmund
Phelps. Philips-kúrfan var mikilvægur
hluti af keynsískri hagfræði, kenning sem
sýndi neikvætt samband milli verðbólgu og
atvinnuleysis. Því ættu stjórnmálamenn að
geta valið milli þess að hafa litla verðbólgu
og mikið atvinnuleysi eða lítið atvinnuleysi
og mikla verðbólgu. Friedman og Phelps
héldu því hins vegar að þetta samband gæti
mesta lagi staðist í skamman tíma, því að
til lengri tíma væru peningar hlutlausir, þ.e.
peningalegar stærðir gætu ekki haft áhrif á
raunhagkerfið.
Þá taldi Robert Lucas öll keynsísku
líkönin vera gagnslaus fyrir hagstjórn, því
þau tækju ekki mið af væntingum. Líkönin
myndu ekki halda ef efnahagstefna
væri ákvörðuð út frá þeim, því að fólk
myndi mynda sér nýjar væntingar út
frá stefnubreytingunni sem aftur myndi
hafa áhrif á niðurstöður. Hann stakk
upp á því að líkön yrðu byggð á því
að fólk hefði ófullkomnar upplýsingar
en rökréttar væntingar og fullkomlega
sveigjanlegt verð. Í slíkum líkönum
hafa tæki peningamálastefnu, svo sem
stýrivextir, engin áhrif nema þau komi
fólki á óvart. Í kjölfarið komu svokallaðar
framhald á bls. 4
raunsveiflukenningar. Fylgjendur þeirra
trúðu því að allar sveiflur í hagkerfinu yrðu
vegna breytinga á tækni. Samkvæmt þeim
gat tækni hrakað og það væri ástæðan fyrir
niðursveiflum. Þeir túlkuðu tækni sem
mjög vítt hugtak. Með tækni flokkuðu þeir
ýmislegt sem væru ekki beint tæknistig, en
hefði svipuð áhrif á framleiðsluna. Dæmi
um slíkt væri veðurfarsbreytingar, löggjöf
sem skikkar fyrirtæki til að framleiða á
umhverfisvænni hátt og hækkun olíuverðs
vegna minnkandi olíubirgða.
Þrátt fyrir alla þessa galla fannst
fylgjendum Keynsismans þó margt í
kenningunum þess virði að halda í það.
Ný bylgja af líkönum kom fram, svokölluð
ný-keynsísk líkön. Þar á meðal voru módel
sem tóku tillit til þess að fólk gæti haft
rökréttar væntingar, án þess þó að gera
ráð fyrir að verð aðlagi sig fullkomlega að
breyttu ástandi. Ný-klassíska hagfræðin
gerði því ekki útaf við keynesismann,
heldur dró fram það sem var ábótavant.
Ný-keynesískir hagfræðingar fóru til
dæmis að tengja kenningar sínar meira við
rekstrarhagfræði, sem að fjallar um smærri
einingar hagkerfisins, en keynsistarnir
höfðu verið gagnrýndir fyrir skort á slíkum
tengingum. En þeir afneituðu ekki öllum
nýklassísku kenningunum, heldur buðu
fram eins konar málamiðlun: Keynsísku
líkönin virki til skamms tíma meðan verð og
laun eru tregbreytanleg. Til lengri tíma litið
er hins vegar allt verð fullkomlega sveigjanlegt
John Maynard Keynes