Vísbending - 20.04.2009, Blaðsíða 2

2 V í s b e n d i n g • 1 6 . t b l . 2 0 0 9
Að setja öryggið á oddinn
Yfirstandandi efnahagslægð og gjaldeyriskreppa í kjölfar hruns bankakerfisins hafa nýst vel til
að skjóta stoðum undir ýmsar mýtur í
heimi hagfræðinnar. Ein þeirra er ágæti
verndarstefnu og mikilvægi hennar
við endurreisn hagkerfa og eflingu á
gjaldeyrisforða. Slíkum hugmyndum
vex oft ásmegin þrátt fyrir að reynslan
hafi sýnt fram á þær slæmu aukaverkanir
sem slíkum meðulum fylgja; efnahagsleg
hnignun og hraðversnandi lífskjör.
Þrátt fyrir að ágæti frjálsra viðskipta hafi
sannað sig um víða veröld en ómögulegt
sé að finna dæmi um farsælt, lokað
hagkerfi, þá virðast þjóðir heims engu að
síður streitast við á ýmsum sviðum. Þar
stendur hæst í flokki landbúnaður, en
ólíklegt er að nokkur atvinnugrein hafi
notið viðlíka styrkja í aldanna rás – jafnvel
þó nýlegur stuðningur við fjármálakerfi
heimsins sé tekinn með í jöfnuna.
Margir súpa hveljur þegar tölur birtast
um framlög stjórnvalda til stuðnings
fjármálafyrirtækjum á undanförnum
misserum en þær upphæðir nema
hundruðum milljarða bandaríkjadala.
Færri vita að heildarframlög OECD
ríkja til landbúnaðar nema samsvarandi
upphæðum ár hvert og hafa gert lengi.
Sem dæmi má nefna árið 2007, en þá
námu millifærslur vegna landbúnaðar
innan OECD 365 milljörðum dala.
Ýmsir klóra sér í kollinum og velta
fyrir sér hvernig á þessu standi. Að rekja
ástæður þess að vestræn samfélög kjósi
að styðja við óskilvirkan og óarðbæran
landbúnað væri efni í bókaflokk og verður
því ekki rakið nánar hér. Aftur á móti
er vert að huga að innlendri umræðu og
þeim ástæðum sem raktar hafa verið til
réttlætingar á þeim mikla stuðningi sem
innlendum landbúnaði er veittur.
Óvissa nýtt til framdráttar
veikum málstað
Erfið staða krónunnar í kjölfar hruns
bankakerfisins – með þeirri óvissu sem
ríkt hefur í erlendri greiðslumiðlun og
utanríkisviðskiptum í kjölfarið – hefur
blásið hugmyndum um mikilvægi
matvælaöryggis þjóðarinnar byr undir
báða vængi. Rökin fyrir matvælaöryggi
byggja fyrst og fremst á því að þjóðin
geti ekki nálgast erlendar vörur af einni
af þremur ástæðum. Í fyrsta lagi gæti
brotist út styrjöld sem kæmi í veg fyrir
matvælaviðskipti í öllum heiminum
(þar sem Ísland hefur ekki her er ekki
gert ráð fyrir að landið gæti tekið þátt í
stríði). Í öðru lagi gæti reynst ómögulegt
að flytja hingað matvæli af einhverjum
orsökum. Í þriðja lagi gæti matarskortur
í heiminum eða viðskiptabann á Ísland
leitt til þess að Íslendingar gætu ekki
nálgast vörur á erlendum mörkuðum.
Allir þrír möguleikar verða að teljast afar
fjarstæðukenndir.
Engu að síður er vert að kanna
mikilvægi landbúnaðarins kæmi til
þess að Íslendingar myndu einangrast
frá öðrum mörkuðum vegna
einhverra af ofangreindum ástæðum.
Heildarkjötframleiðsla á Íslandi árið
2007 nam tæplega 27.000 tonnum. Af
þeirri framleiðslu neyttu Íslendingar
um 24.500 tonna, um 1.400 tonn
voru flutt út úr landi en afganginum
fargað. Heildarneysla á innlendum
mjólkurvörum sama ár skiptist annars
vegar í 44.300 lítra af mjólk og rjóma
og hins vegar í 14.400 tonn af ýmsum
mjólkurvörum, s.s. jógúrti, smjöri
og ostum. Að lokum skiptist innlend
korn- og grænmetisuppskera árið 2007 í
13.000 tonn af kartöflum, 11.000 tonn
af korni og 5.500 tonn af öðru grænmeti.
Samanlögð framleiðsla Íslendinga á
landbúnaðarvörum nemur því um
70.000 tonnum af matvöru og 45.000
lítrum af drykkjarvöru.
Til samanburðar má nefna að
heildarafli sjávarútvegs árið 2007 nam
1.395.700 tonnum eða um tuttugufaldri
matvöruframleiðslu landbúnaðarins.
Það er nokkuð ljóst að mörgum myndi
leiðast að snæða fisk í öll mál, en þegar
rætt er um matvælaöryggi er líklega
ekki verið að vísa til ástar Íslendinga á
rauðum paprikum og camenbert osti.
Af drykkjarvatni er nóg og því hverfandi
líkur á því að Íslendingar líði nokkurn
tíma skort á því sviði. Það mætti því með
réttu segja að fæðuöryggi þjóðarinnar
væri best tryggt með því að eiga hér
ríflegan varaforða af olíu og nauðsynlega
varahluti til viðhalds á skipaflota og
veiðafærum Íslendinga. Að halda því
fram að landbúnaður sé Íslendingum
nauðsynlegur vegna matvælaöryggis
fellur í besta falli undir vanþekkingu, en
í versta falli áróður.
Þessu til viðbótar er vert að benda á
samspil aukinna viðskiptatengsla og friðar
á milli ríkja. Á þessum grunni var Kola-
og stálbandalag Evrópu stofnað sem síðar
þróaðist yfir í Evrópusambandið. Því
samtvinnaðari sem viðskiptahagsmunir
þjóða verða, þeim mun sársaukafyllri
verður sú leið að beita hernaðarafli fremur
en diplómatískum samningaviðræðum
í milliríkjadeilum. Að halda því fram
að ríki standi betur að vígi komi til
stríðsátaka með því að standa vörð um
innlendan landbúnað byggir á sömu
rökvillu og vopnakapphlaup á milli
þjóða. Í báðum tilvikum búa menn sig
undir eitthvað sem lítil ástæða er til ætla
að sé framundan, en ýta þar með undir
spennu í milliríkjasamskiptum og auka
þannig líkur á því að þeir atburðir sem
reynt er að forðast eigi sér stað.
Ísland fremst í flokki
Það er ekki markmið þessarar greinar
að gera lítið úr íslenskum landbúnaði
sem atvinnugrein. Innlend framleiðsla
er mjög góð og á ýmsum sviðum hafa
íslensk fyrirtæki sýnt mikið hugvit í
vöruþróun landbúnaðarvara, einkum
í mjólkurvörum. Það er engu að
síður erfitt að sjá hvernig núverandi
styrkjafyrirkomulag stuðlar að frekari
framþróun greinarinnar eða bættum
lífskjörum á Íslandi. Þvert á móti stendur
óbreytt ástand nýliðun og hagræðingu
innan greinarinnar fyrir þrifum og kemur
harkalega niður á íslenskum neytendum.
Hér að ofan var minnst á heildarframlög
OECD-ríkja til landbúnaðar. Íslendingar
eru síður en svo eftirbátar hvað þetta
varðar, en framleiðslustyrkir sem hlutfall
af söluverðmæti afurðunna voru hæstir
á Íslandi af OECD-löndum árið 2006.
Frosti Ólafsson
hagfræðingur
Að halda því fram
að landbúnaður
sé Íslendingum
nauðsynlegur vegna
matvælaöryggis fellur
í besta falli undir
vanþekkingu, en í
versta falli áróður.