Vísbending - 07.08.2009, Blaðsíða 2

!
2 V í s b e n d i n g • 3 1 . t b l . 2 0 0 9
Sífellt eykst flæði af tölum til almennings, hvort sem er í fréttum, auglýsingum eða fræðilegum
greinum. Því miður er vinnslan á
tölum mjög misjöfn og því getur verið
varasamt að gleypa við öllu sem er
sagt án gagnrýninnar hugsunar. Breski
hagfræðingurinn Ronald Coase sagði:
„Ef þú berð nógu lengi á tölunum,
munu þær játa á endanum“. Þannig geta
rannsakendur næstum sýnt fram á hvað
sem þeir vilja, ef ásetningur þeirra er
einbeittur.
Til dæmis er auðvelt að blekkja augað
með línuritum. Það má ýkja breytingar
eða draga úr þeim með því að velja
grunn með þeim hætti sem best hentar
niðurstöðunni. Myndir 1 og 2 sýna báðar
landsframleiðslu á föstu verðlagi á árunum
2000 – 2008. Á mynd 1 byrjar kvarðinn
á núlli, á hinni eru 650 milljarðar króna
lægsta mögulega gildi. Landsframleiðslan
virðist hafa aukist meira á síðari myndinni.
Báðar framsetningar eru þó fullkomlega
leyfilegar, en þær gefa mismunandi
hugmynd um breytinguna. Þá þarf að fara
varlega í að túlka myndir ef að skalann
vantar, en þá segir línuritið lítið sem
ekkert. Auðvelt er að gera myndirnar enn
ýktari. Ef valin hefði verið landsframleiðsla
á mann hefði breytingin verið minni og
með því að styðjast við landsframleiðslu
á nafnverði hefði breytingin orðið enn
meiri. Framsetningin er valin eftir því
hvað höfundur vill sýna fram á. Þetta er
bara ein aðferð af mörgum sem hægt er
að nota til að ná fram niðurstöðu sem er
rannsakandanum í vil.
Í bók sinni How to Lie With Statistics
frá 1954, benti Darrell Huff á fimm atriði
sem er gott að hafa í huga þegar menn
skoða tölfræði. Með því að hafa þau í
huga má koma auga á rangar ályktanir.
1) Hver gerir rannsóknina?
Hafa rannsak endur kenningu sem þeir
vilja sanna? Er þetta blaðamenn sem vilja
fá spennandi frétt, eða kannski stjórnendur
sem vilja sýna fram á að þeir borgi
sanngjörn laun. Matvælaframleiðandi sem
vill sýna fram á yfirburði sinnar vöru getur
auðveldlega gert slíkt með því að gera
rannsóknina sjálfur. Ef hann tekur ítrekað
lítið úrtak fær hann að endingu viðunandi
niðurstöðu í einhverju þeirra. Svo getur
hann vísað í þá rannsókn sem var honum
í vil. Oft geta hagsmunir haft áhrif á
niðurstöðurnar án þess að könnuðurinn sé
óheiðarlegur. Ef hann er sannfærður um
að hann fái ákveðna niðurstöðu gengur
hann kannski ómeðvitað í einhverjar
gildrur og er ólíklegur til þess að efast
um eigin aðferðir. Það er auðvelt að láta
blekkjast í þessum efnum. Jafnvel þó að
gögn komi frá virtum stofnunum, getur
rannsóknin verið brengluð.
Hvernig veit hann það?
Úrtakið getur verið bjagað á margan hátt.
Ef svarhlutfall er ekki mjög hátt í könnun
getur verið varasamt að leggja of mikið
upp úr niðurstöðunum. Það er hugsanlegt
að þeir sem svara séu ekki lýsandi fyrir
þýðið í heild, heldur sé eitthvert sjálfval,
þ.e. ákveðinn hópur innan hópsins er
líklegri til að svara en aðrir. Til dæmis
eru sumir samfélagshópar líklegri en aðrir
til að gefa upp hve há laun þeir eru með.
Tengsl eða fylgni (e. correlation) sem eru
fundin geta einnig verið misvísandi. Til
dæmis þarf að athuga hvort að fylgnin
sé nógu mikil til þess að hafa einhverja
þýðingu. Eru tilvikin nægilega mörg til
þess að úrtakið sé marktækt? Það er líka
algengt að fylgni og orsakasamhengi
sé ruglað saman. Nýlega var sagt í
útvarpi að börn sem sæktu námskeið
í félagsmiðstöðvum væru ólíklegri til
þess að lenda í vandræðum félagslega
Varasöm tölfræði
Það er hugsanlegt
að þeir sem svara
séu ekki lýsandi
fyrir þýðið í heild,
heldur sé eitthvert
sjálfval, þ.e.
ákveðinn hópur
innan hópsins er
líklegri til að svara
en aðrir.