Vísbending - 18.05.2009, Blaðsíða 1

„Írar eru í Evrópusambandinu“
18. maí 2009
20. tölublað
27. árgangur
ISSN 1021-8483
1Írar hafa lent í vanda sem er ekki ósvipaður
vandanum hér nema
þeir hafa evru.
Eignir rýrnuðu og skuldir
hækkuðu hjá heimilum
jafnt sem einstaklingum
árið 2008.
Hvaða áhrif hefði það
að fara leið 20%
niðurfærslu? Er það
arfavitlaust?
Innan skamms þarf að
taka ákvörðun um það
hvort Ísland á að sækja
um ES.
3
Vikurit um viðskipti og efnahagsmál
V í s b e n d i n g • 2 0 . t b l . 2 0 0 9 1
2 4
framhald á bls. 4
Að undanförnu hefur heimskreppan hellst yfir hverja þjóðina á fætur annarri og enginn er ósnortinn.
Írland er eyja rétt eins og Ísland og þar
tóku menn þátt í bankadansinum af
krafti. Nú er svo komið að Írar hafa
þurft að hækka skatta og skera niður
ríkisútgjöld. „Og það þó að þeir séu í
Evrópusambandinu,“ segja þeir sem vilja
undirstrika að ekki séu allir hólpnir sem
komast inn fyrir það gullna hlið. Hvernig
komst Írland, sem fyrir skömmu var eitt
framsæknasta land Evrópu þar sem smjör
virtist drjúpa af hverju strái, í þessa erfiðu
stöðu?
Upprisa og fall Írlands
Írska efnahagsundrið hefur verið á hvers
manns vörum undanfarin ár. Hagvöxtur
hefur verið nálægt 5% og kaupmáttur
aukist ár frá ári. Bankakerfið stækkaði
mikið. Eftir fall Lehmann Brothers
bankans ákváðu Írar að ábyrgjast allar
innistæður bankanna sem og skuldir
þeirra. Þetta varð til þess að setja miklar
byrðar á ríkissjóð Íra. Reyndar virðist
svipað eiga við á Írlandi og Íslandi, flestar
hagtölur eru mjög á reiki og hallatölur
hækka eftir því sem lengur er skoðað.
Írar hafa þegar gripið til skattahækkana
á sama tíma og Íslendingar ákváðu að
lækka skatta alls almennings (sjá 2.
tbl. Vísbendingar 2009, Arnaldur Sölvi
Kristjánsson, Skattbyrði flestra lækkar á
árinu 2009).
Írar leyfðu sér að vera afslappaðir í
hagstjórninni fram að fallinu. Verðbólga
var oftast meiri en annars staðar í
Evrópusambandinu. Á árunum 2001-
2008 var hún lengst af 2,5 til 5,0% á
Írlandi. Þegar verðbólga er meiri í einu
ríki en almennt innan myntsvæðis verður
samkeppnishæfni þess svæðis, þar sem
verð hækkar mest, verri en áður. Vinna
og aðföng í hafa þá hækkað meira í verði
en gerst hefur hjá keppinautunum innan
svæðisins. Þess vegna er það veikleikamerki
þegar þetta gerist.
Í bankamálum fóru Írar að svipað og
Íslendingar að því leyti að þeir stukku út
í alþjóðlega samkeppni án þess að hafa
til þess sérþekkingu eða styrk. Ekki er
hægt að lá þeim að bankarnir hafi lent í
vandræðum því að það gerðist um heim
allan. Hins vegar var stærð bankakerfisins
miðað við landsframleiðslu minni á Írlandi
en á Íslandi. Ábyrgð írska ríkisins er þó
talin nema um tvöfaldri landsframleiðslu
Íra. Fyrir þetta tekur ríkið gjald sem
nemur um 0,25% af heildarinnistæðum,
sem óneitanlega er mjög lágt miðað við
áhættuna. Skuldir íslensku bankanna
voru hins vegar orðnar meiri en tíföld
landsframleiðsla og hér var farin sú leið að
láta bankana rúlla.
Atvinnuleysi hefur vaxið mikið á
Írlandi og er nú orðið yfir 13% en hafði
vaxið úr 4,5 í 6,0% í fyrra. Óttast er að
atvinnuleysið geti nálgast 20% næsta
vetur. Verðbólgan er hins vegar úr
sögunni í bili og verðhjöðnun hefur tekið
við. Í apríl lækkaði verð um 3,5% og tólf-
mánaða verðbólga er nær engin.
Á fullu í bankaveislunni
Eins og annars staðar á Vesturlöndum
virtist allt vera á fleygiferð á Írlandi árið
2006. Þar virtist allt ganga enn betur
en í öðrum Evrópulöndum. Spekingar
töluðu um eylandakapítalisma, á Íslandi
og Írlandi væru menn sem þorðu að taka
ákvarðanir. Í raun skýrðist stór hluti af
vextinum af því að menn tóku ótæpilega
lán.
Verð hefur fallið mikið á öllum helstu
mörkuðum á Írlandi. Fasteignabóla sem
hafði þanist út síðan 1996 sprakk á árinu
2007. Á tíu árum hafði fasteignaverð
hækkað um 270%. Á undanförnum
tveimur árum hefur verð fasteigna
lækkað um 20% en líklegast þyrfti það að
lækka um annað eins hið minnsta þar til
jafnvægi næst.
Hlutabréfamarkaðurinn lækkaði um
26% á árinu 2007, en hrapaði svo um
66% árið 2008. Á yfirstandandi ári hefur
fallið verið 6%. Skýringin var einfaldlega
sú að bréfin voru allt of hátt skráð, mest
vegna þess að aðgengi að lánsfé var gott.
Nú er velta lítil á hlutabréfamarkaðinum.
Væri betra að vera utan ES?
Þegar breska pundið féll í verði í
fyrrahaust kom það mjög illa við Íra sem
flytja mikið út til Bretlands. Á skömmum
tíma minnkuðu útflutningstekjur um
nærri 15% þegar pundið féll gagnvart
„Írar eru í Evrópusambandinu“

A! undanförnu hefur heimskreppan hellst yfir hverja "jó!ina á fætur annarri og enginn er
ósnortinn. Írland er eyja rétt eins og Ísland og "ar tóku menn "átt í bankadansinum af
krafti. Nú er svo komi! a! Írar hafa "urft a! hækka skatta og skera ni!ur ríkisútgjöld.
„Og "a! "ó a! "eir séu í Evrópusambandinu,“ segja "eir sem vilja undirstrika a! ekki séu
allir hólpnir sem komast inn fyrir "a! gullna hli!. Hvernig komst Írland, sem fyrir
skömmu var eitt framsæknasta land Evrópu "ar sem smjör virtist drjúpa af hverju strái, í
"essa erfi!u stö!u?

Upprisa og fall Írlands

Írska efnahagsundri! hefur veri! á hvers manns vörum undanfarin ár. Hagvöxtur hefur
veri! nálægt 5% og kaupmáttur aukist ár frá ári. Bankakerfi! stækka!i miki!. Eftir fall
Lehmann Brothers bankans ákvá!u Írar a! ábyrgjast allar innistæ!ur bankanna sem og
skuldir "eirra. #etta var! til "ess a! setja miklar byr!ar á ríkissjó! Íra. Reyndar vir!ist
svipa! eiga vi! á Írlandi og Íslandi, flestar hagtölur eru mjög á reiki og hallatölur hækka
eftir "ví sem lengur er sko!a!.
Írar hafa "egar gripi! til skattahækkana á sama tíma og Íslendingar ákvá!u a! lækka
skatta alls almennings (sjá 2. tbl. Vísbendingar 2009, Arnaldur Sölvi Kristjánsson,
Skattbyr!i flestra lækkar á árinu 2009).
Írar leyf!u sér a! vera afslappa!ir í hagstjórninni fram a! fallinu. Ver!bólga var oftast
meiri en annars sta!ar í Evrópusambandinu. Á árunum 2001-2008 var hún lengst af 2,5 til
5,0% á Írlandi. #egar ver!bólga er meiri í einu ríki en almennt innan myntsvæ!is ver!ur
samkeppnishæfni "ess svæ!is, "ar sem ver! hækkar mest, verri en á!ur. Vinna og a!föng
í hafa "á hækka! meira í ver!i en gerst hefur hjá keppinautunum innan svæ!isins. #ess
vegna er "a! veikleikamerki "egar "etta gerist.

Mynd1: Vöxtur VLF á Írlandi og Íslandi 2003-2010

Mynd1: Vöxtur VLF á Írl di og Íslandi 2003-2010
Heimildir: The Economist, Seðlabankinn, Hagstofa Íslands.