Vísbending - 18.05.2009, Blaðsíða 2

2 V í s b e n d i n g • 2 0 . t b l . 2 0 0 9
Á árinu 2008 urðu mestu breytingar á högum einstaklinga á Íslandi sem sögur fara af á seinni tímum.
Vissulega er það ekki svo að fólk ráfi um
landið í tötrum og leiti sér að fæði eða
ölmusu eins og á fyrri öldum. Hús standa
óbreytt, nægar vörur eru í búðum og á
götunum aka enn glæsivagnar. Fólk er
snyrtilega klætt og sól hátt á loft. Hins
vegar hefði jafnvel blindur maður orðið
var við það að á nýliðnum vetri var
þjóðinni þungt í sinni. Margir urðu reiðir
og fengu útrás í mótmælum á Austurvelli
eða annars staðar. Kröfur voru háværar um
að sökudólgum ætti að refsa. Eigur þeirra
skyldu gerðar upptækar hvar sem þær
fyndust. Fulltrúar svikagóðærisins myndu
hvergi koma nærri Nýja Íslandi. Svo var
skipt um ríkisstjórn og í kosningum
varð sá einstæði viðburður að þjóðin tók
völdin í sínar hendur og eins og forseti
lýðveldisins orðaði það svo vel.
Vandi þjóðarinnar, ef marka má
kosningabaráttuna, er græðgisvæðing og
nýfrjálshyggja. Stjórnmálamenn lofuðu
„að slá skjaldborg um heimilin.“ Ný
ríkisstjórn hefur enn ekki boðað aðgerðir
í efnahagsmálum, en við blasir að
skera á niður í ríkisfjármálum, minnka
útgjöld spítala og skóla, lækka laun
ríkisstarfsmanna, hækka skatta og boða
til ráðgefandi stjórnlagaþings. Skuldir
ríkisins hlaðast upp og það tekur sífellt
við viðameiri verkefnum með yfirtöku
fyrirtækja. Svo virðist sem venjulegt
fólk hafi gleymst í allri þessari umræðu,
rétt eins og það sé læst inni í skjaldborg
stjórnvalda.
Hvað um fjölskyldurnar?
Sjaldan er ein báran stök. Það á svo
sannarlega við um áföll í fjármálum
einstaklinga árið 2008. Þar hefur
óhamingju þjóðarinnar orðið margt að
vopni. Húsnæði hefur lækkað mikið í
verði og á eftir að lækka enn meira. Það
blasir við þegar þúsundir íbúða standa
auðar um allt land. Húsnæðisverð hefur
þegar lækkað um 12-15% frá fyrra ári,
velta er lítil og mikið um makaskipti á
íbúðum. Ekki er ólíklegt að verðið muni
lækka um 20 til 30% til viðbótar.
Hlutabréfavísitalan hefur lækkað um
95% frá hæstu stöðu. Þeir sem vildu
festa fé í atvinnulífinu sitja nú flestir
eftir með sárt ennið. Staða þeirra sem
fremur vildu kaupa skráð skuldabréf er
síst skárri, því að flest eru þau nú verðlítil.
Peningamarkaðssjóðir bankanna rýrnuðu
um tugi prósenta, jafnvel þó að ríkið
(þ.e. bankarnir) kæmi þar til hjálpar með
framlagi upp á tugi, ef ekki hundruð
milljarða. Laun eru lækkuð, bæði með
beinum hætti og minnkaðri yfirvinnu.
Skattahækkanir og minnkaðar bætur
almannatrygginga eru óumflýjanlegar.
Eignir lífeyrissjóða hafa rýrnað og greiðslur
úr þeim mörgum skertar. Atvinnuleysi er
nálægt 10%.
Á sama tíma og almenningur sér
eignir sínar hverfa er ekki sömu sögu að
segja um skuldirnar. Þvert á móti hafa
þær vaxið sem aldrei fyrr. Raunvextir á
Íslandi eru nú þeir hæstu á byggðu bóli.
Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn segir ekkert
svigrúm til vaxtalækkana og sú stefna að
styrkja gengi krónunnar hefur komið fram
í því að evran hefur hækkað um meira en
20% á undanförnum tveimur mánuðum.
Ríkisstjórnin hyggst beita sér fyrir
breytingum á kosningalögunum.
Heilar kynslóðir tapa öllu
Í töflu 1 er sýnt hvernig eignir og skuldir
fjölskyldna voru í árslok 2007. Notaðar
eru tölur ríkisskattstjóra úr framtölum
hjóna eða sambýlisfólks. Framtöl eru ekki
örugg heimild um eignir. Einkum mun
í árslok 2007 hafa vantað nokkuð á að
bankainnistæður kæmu fram að fullu í
framtölum auk þess sem hlutabréf eru ekki
talin fram á markaðsvirði. Hér er reiknað
með því að það hafi verið þrefalt nafnverð,
sem eflaust er lágt metið. Húsnæði er
reiknað á fasteignamatsverði, sem á að
endurspegla markaðsverð, en gerir það
ekki fyllilega og hefur væntanlega verið
fulllágt í árslok 2007 en er of hátt nú.
Tölur í töflunni eru greindar eftir
fæðingarári framteljanda. Þar sést að eignir
aukast með aldri framteljenda og skuldir
minnka. Eiginfé, sem er mismunur eigna
og skulda, er jafnframt mest hjá þeim
Einstaklingar í vanda
bankainnistæ!ur kæmu fram a! fullu í framtölum auk "ess sem hlutabréf eru ekki
talin fram á marka!svir!i. Hér er reikna! me! "ví a! "a! hafi veri! "refalt nafnver!,
sem eflaust er lágt meti!. Húsnæ!i er reikna! á fasteignamati, sem á a! endurspegla
marka!sver!, en gerir "a! ekki fyllilega og hefur væntanlega veri! fulllágt í árslok
2007 en er of hátt nú.
Tölur í töflunni eru greindar eftir fæ!ingarári framteljanda. #ar sést a! eignir aukast
me! aldri framteljenda og skuldir minnka. Eiginfé, sem er mismunur eigna og skulda,
er jafnframt mest hjá "eim elstu. Hjá hjónum um fimmtugt var "a! a! me!altali um
28 milljónir en fór í 46 milljónir hjá "eim sem or!nir voru sjötugir. Yngsti hópurinn
sem hér er sko!a!ur, fólk á aldrinum 25 til 30 ára, skulda!i a! jafna!i um 15 milljónir
króna í upphafi tímabilsins en átti "ó hreina eign um eina og hálfa milljón króna. Hér
er ekki horft á ver!mæti lífeyris.
#ví má "ó ekki gleyma a! "eir yngstu eiga lífi! fyrir sér og "ví væri hægt a! meta
framtí!artekjur "eirra til fjá . Me! "ví móti my di munurinn minnka mjög miki!. Vi!
bankahruni! skertist "essi framtí!areign au!vita! líka "ví a! tekjur minnka a!
minnsta kosti tímabundi!.

Tafla 1: Eignir og skuldir hjóna í árslok 2007 eftir fæ!ingarári.

35-
39
40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65-69 70-74 75-79 80-84
Fasteignir 28,1 30,0 31,0 30,5 30,1 28,4 26,3 23,3 18,2 14,1
Hlutabréf 7,9 7,2 7,6 6,7 5,5 4,2 4,7 2,2 0,9 0,4
Bílar 2,3 2,5 2,6 2,5 2,4 2,3 2,0 1,8 1,5 1,3
Ver!bréf 7,5 8,2 7,8 5,4 4,4 4,0 2,8 1,6 0,7 0,3
Innistæ!ur 6,4 4,3 4,0 2,6 2,0 1,9 1,4 1,3 0,8 0,5
Anna! 0,2 0,3 0,3 0,2 0,3 0,3 0,3 0,2 0,1 0,1
Eignir alls 52,4 52,5 53,3 47,9 44,8 41,1 37,6 30,4 22,2 16,6

Íbú!askuldir 3,1 4,2 5,6 7,3 9,1 11,1 13,3 14,6 13,4 11,5
A!rar skuldir 2,9 3,6 5,5 6,0 6,9 7,4 8,2 7,1 5,4 3,6
Skuldir alls 5,9 7,9 11,2 13,3 16,1 18,5 21,5 21,7 18,9 15,1

Eiginfé 46,5 44,7 42,1 34,6 28,7 22,6 16,1 8,7 3,4 1,5

Tölur í milljónum króna. Me!altöl á fjölskyldu. Heimild: rsk.is og útreikningar Vísb.

Tafla 2 s$nir hins vegar metna stö!u nú. Ver! fasteigna er lækka! um 30%, hluta
bréfa um li!lega 90%, og ver!bréf lækku! um 30% og bílar jafnmiki!. Skuldir eru
hins vegar hækka!ar um 35%. #etta mi!ast vi! a! ver!trygg!ar skuldir hafi! hækka!
um 20% en gengistrygg!ar skuldir um 100%. Hjá "eim sem eingöngu eru me! skuldir
í erlendri mynt er sta!an au!vita! enn erfi!ari. #ví er hægt a! fullyr!a a! ekki sé um
ofmat a! ræ!a.

Tafla 2: Eignir og skuldir hjóna í maí 2009 eftir fæ!ingarári

35-
39
40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65-69 70-74 75-79 80-84
Fasteignir 19,7 21,0 21,7 21,3 21,1 19,9 18,4 16,3 12,7 9,9
Hlutabréf 1,0 0,5 0,6 0,5 0,5 0,6 0,5 0,8 0,1 0,0
Bílar 1,6 1,8 1,8 1,7 1,7 1,6 1,4 1,3 1,0 0,9
Ver!bréf 5,3 5,7 5,4 3,8 3,1 2,8 2,0 1,1 0,5 0,2
Innistæ!ur 7,0 4,7 4,4 2,9 2,2 2,1 1,6 1,4 0,9 0,5
Anna! 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 0,1 0,1
Eignir alls 34,7 34,0 34,3 30,4 28,8 27,2 24,1 21,0 15,3 11,6

Íbú!askuldir 4,1 5,7 7,6 9,8 12,3 15,0 18,0 19,7 18,1 15,5
A!rar skuldir 3,9 4,9 7,5 8,1 9,4 10,0 11,0 9,6 7,3 4,9
Skuldir alls 8,0 10,6 15,1 17,9 21,7 25,0 29,0 29,3 25,5 20,4

Eiginfé 26,7 23,3 19,2 12,5 7,1 2,2 -4,9 -8,3 -10,1 -8,8

Tölur í milljónum króna. Me!altöl á fjölskyldu. Heimild: Útreikningar Vísbendingar.

Eignir gufa upp

Mynd 1 s"nir hvernig eiginfé fjölskyldna hefur breyst á tæplega einu og hálfu ári. #a!
hefur nánast $urrkast upp hjá aldurshópnum sem fæddur er eftir 1960 og stórir hópar
yngra fólks eiga ekki fyrir skuldum. Hér er au!vita! um me!altöl a! ræ!a. Margir
standa betur en a!rir verr. Svo vir!ist sem ríkisstjórnin átti sig ekki vel á $ví hvert
$jó!félagslegt áfall $essi mikla eignasker!ing er. #egar Tryggvi #ór Herbertsson
hagfræ!ingur setti fram hugmyndir um ni!urskur! lána skrifa!i vi!skiptará!herra
grein $ar sem hann virtist gera líti! úr Tryggva me! $ví a! búa til dæmisögu $ar sem
sögupersónur hétu Tryggvi, #ór og Herbert. Söguna mátti skilja svo a! ekkert vit væri
í tillögum Tryggva. Framsóknarmenn höf!u á!ur sett fram sams konar hugmyndir en
fengu blí!ari me!fer!.

Mynd 1: Hrein eign hjóna eftir fæ!ingarári. Sta!a 2007 og 2009

Tafla 1: Eignir og skuldir hjóna í árslok 2007
eftir fæðingarári.
Tafla 2: Eignir og skuldir hjóna í maí 2009
eftir fæðingarári
Tölur í milljónum króna. Meðaltöl á fjölskyldu. Heimild: rsk.is og útreikningar Vísbendingar.
Tölur í milljónum króna. Meðaltöl á fjölskyldu. Heimild: Útreikningar Vísbendingar.