Viðar - 01.01.1939, Blaðsíða 119
Viðar]
Halldór Kristjánsson:
Hetjurnar í Leyden.
Þegar ég var barn, komst ég yfir slitur úr Lestrarbók al-
þýðu, sem séra Þórarinn Böðvarsson gaf út til menningar
löndum sínum fyrir meira en tveimur mannsöldrum. Ég
las bókina með áfergju, og síðan tel ég hana jafnan eina af
merkilegri bókum, sem ég hef lesið. Sumt, sem ég las þar,
er mér hugstætt ennþá. Svo er um smásögu þá, sem ég ætla
nú að minnast á.
Það var á ofanverðri 16. öld. Hollendingar háðu frelsis-
stríð sitt. Það var ekki einungis barizt fyrir þjóðernislegum
réttindum. Það var líka uppreisn gegn voðalegri, andlegri
undirokun hins katólska afturhalds á Spáni. Hinn norræni
andi barðist fyrir frelsi sínu. Hann þoldi ekki að láta hneppa
sig í fjötra eða fella sig við stokk. En landsstjóri Spánar-
konungs, hertoginn af Alba, barðist gegn uppreisninni af
ofstækisfullri grimmd. Lýðræði Hollendinga og skoðana-
frelsi mótmælenda var ekki í hávegum haft hjá íhaldinu
katólska.
Alba hertogi settist um borgina Leyden, en borgarmenn
vörðust. Þá, eins og nú, þurfti bæði vopn og mat til að vinna
stríð. Hertoginn var viss um að geta svelt borgarmenn til
dauða eða hlýðni. En hann vildi binda enda á viðureignina
sem fyrst. Hann bauð því borgarmönnum nokkra mildi,
eftir því sem um var að gera fyrir sigraða uppreisnarmenn,
ef þeir vildu mótþróalaust gefast upp. En borgarbúar vissu,
að félögum þeirra var það mikils virði, að hertoginn yrði
tafinn. Þeir svöruðu boðum hans neitandi. Sögðu þeir, að
ærið væri um hunda og ketti í borginni og mætti hafa þá
til matar, en fyrr mundu þeir éta vinstri handlegg sinn og
verjast með hinum hægri en þeir gengju á náðir íhaldsins
katólska.
8