SunnudagsMogginn - 17.10.2010, Blaðsíða 24

24 17. október 2010
ástandi eins og ríkir núna. Hverju þurfum við sem
manneskjur og siðgæðisverur helst að gæta að?
„Ég held að leiðin út úr ógöngunum sé að við gröfum
eftir okkar gamla verðmætamati, frá því áður en við
misstum vitglóruna og fórum að trúa því að Ísland væri
litla Ameríka, stærsta smáþjóð í heimi. Við þurfum að
finna Íslendinginn í okkur á ný en án fáránlegrar þjóð-
rembu, þennan skapandi, hugmyndaríka og vinnusama
Íslending sem ekki er heltekinn af neysluhyggju. Ég
vona að við áttum okkur á því að skyndilausnir eru fals-
lausnir, að samstaða er mikilvægari en samkeppni, að
íslenskt þjóðfélag er mikilvægara en alþjóðlegur mark-
aður, að fólkið er mikilvægara en fjármagnið og að land-
ið er mikilvægara en arðsemi þess. Í augnablikinu er því
miður ekki margt í umhverfinu sem eflir slíka von. Og
hún mun aldrei rætast nema Íslendingar öðlist trú á að
samfélag þeirra sé í grundvallaratriðum réttlátt. Í því
felst sennilega vonin. Hún mætti vel vera sterkari.“
Blind markaðssetning
Glæpasögur njóta mikilla vinsælda hér á landi, eins og
annars staðar, en finnurðu að enn séu hópar sem líti á
þær sem fremur ómerkilegt bókmenntaform?
„Sumir í bókmenntaelítunni litu niður á krimma hér
á árum áður. En þessum mönnum fer hratt fækkandi.
Þegar glæpasagnagerð komst á fullt hér á landi fyrir tólf
árum eða svo þá liðu nokkur ár þar til íslenskir bók-
menntaunnendur og sérstaklega bókmenntaelítan sam-
þykktu hana sem gildan hluta af íslenskum bók-
menntum. En að sjálfsögðu tók það okkur sem
skrifuðum glæpasögur líka nokkur ár að ná tökum á
forminu.
Það má vel vera að ég sé ekki nógu vel gefinn en ég hef
aldrei skilið almennilega hver sé eðlismunurinn annars
vegar á skáldsögu um bónda sem flosnast upp frá búi,
flyst til borgarinnar þar sem konan skilur við hann og
þau þurfa að fóta sig hvort í sínu lagi í nýju umhverfi og
hins vegar sögu um bónda sem flosnar upp frá búi,
myrðir konuna sína og leggur á flótta til borgarinnar þar
sem hann þarf að glíma við verði laganna. Mér finnst
enginn eðlismunur á þessum tveimur sögum enda eru
bara til góðar eða vondar sögur.“
Skilar það sér í einhverju til þín að bækurnar þínar
eru þýddar á erlend tungumál?
„Meinarðu fyrir utan að þær skila smá aur?“
Skila þær peningum?
„Já, já. Mismiklum, eftir því hvernig erlendu útgef-
endurnir standa sig, en yfirleitt er þetta fín búbót.“
Er það ekki nægur tilgangur?
„Ja, jú, en þar fyrir utan er frískandi að fá sjónarhorn
fleiri þjóða á sögurnar og lesa umsagnir í fjölmiðlum
sem taka mið af allt öðru en gert er hér heima. Sjöundi
sonurinn var að koma út í Frakklandi fyrir tveimur vik-
um og í umsögnum rýna menn á samfélagslýsinguna og
persónugalleríið. Hér á landi var viðmiðun gagnrýnenda
á glæpasögur lengi vel sú hvort plottið væri trúverðugt
eða fyrirsjáanlegt.
Það er nokkuð merkilegt að íslenskir krimmar skuli
vera þýddir á erlend tungumál og að töluverð eftirspurn
sé eftir þeim. Í eitt fyrsta skiptið sem ég fór til útlanda til
að kynna krimmana mína mætti ég á bókamessu í evr-
ópskri stórborg. Fyrsta daginn stóð ég fyrir utan ráð-
stefnuhöllina í sól og hita. Ég var með sólgleraugu,
reykti og var að hugsa um hvað það væri skrýtið að vera
í þessu hlutverki, hafandi byrjað að skrifa krimma fyrir
rælni á gamals aldri. Þar sem ég var að spekúlera, ekkert
óskaplega gáfulega, kom túlkurinn minn og dreif mig
inn í höllina. Erlendur útgefandi sem var nýbúinn að
kaupa útgáfurétt af bók minni vildi hitta mig strax. Ég
var kynntur fyrir gráhærðum manni sem var að hella úr
brennivínsflösku í staup. Hann horfði á mig og spurði:
„Ertu blindur?“ Ég hugsaði með mér: „Sit ég nú uppi
með blindfullan útgefanda?“ en áttaði mig svo á því að
ég hafði gleymt að taka niður sólgleraugun. Og af því að
pólitísk rétthugsun er ekki mín sterkasta hlið sagði ég:
„Já, ég er blindur.“ Þá lifnaði yfir útgefandanum þar
sem hann stóð með brennivínsflöskuna. „Er það nokk-
urt vandamál, er ekki hægt að markaðssetja þannig höf-
und?“ spurði ég. Hann glotti og sagði: „Jú, það er gott
fyrir markaðssetningu.“ Ég sá að þetta gat ekki gengið
lengur þannig að ég tók niður sólgleraugun. Augnaráð
leynist ævinlega glæpur. Heldurðu að þetta sé rétt hjá
Balzac?
„Þarna er Hannes ritstjóri að vitna í Balzac og Einar
segir seinna: „Er ekki hægt að segja að bak við auð-
söfnun leynist ævinlega óhamingja?“ Ég held að þörfin
fyrir að safna miklum auðæfum sé sprottin úr djúpri
óhamingju og öryggisleysi – og oftar held ég að hún
lýsi óhamingu en að hún vitni um glæp. Sem sagt: Ég
held að það sé alltaf óhamingja á bak við mikla auð-
söfnun en hún er bara stundum glæpur. Og auðmað-
urinn í Morgunengli hefur verið aukapersóna í síðustu
fjórum sögum um Einar, sumsé frá því fyrir blómatíma
útrásarvíkinga. Hann er því mitt sköpunarverk, ekki
eftirlíking.“
Glæpasaga sem aldarspegill
Hluti af bókinni snýst um það hvað gerist þegar reynt
er að leiðrétta óréttlæti með því að grípa til óréttlætis.
„Þetta er rétt. Með Morgunengli langaði mig til að
spegla ástandið hjá okkur eftir hrun. Ég lét ár líða frá
hruni þangað til ég fór að skrifa bókina vegna þess að
ég vildi fá fjarlægð á atburðina og betri tilfinningu fyrir
því hvað hafði gerst, hvers vegna og hvernig við sem
samfélag og einstaklingar erum að bregðast við því.
Bókin sem ég skrifaði á undan þessari er Sjöundi
sonurinn. Ég skrifaði fyrstu setninguna í henni 2. jan-
úar 2008. Hún hljómar svona: „Hér er allt að fara til
andskotans.“ Níu mánuðum seinna var það raunveru-
leikinn. Sú bók var skrifuð þegar við stefndum hratt og
örugglega að hruni. Ég held að Morgunengill spegli
stöðuna í samfélagi hrunsins. En sagan er ekki hrun-
saga í venjulegum skilningi, heldur vonandi spennandi
og umhugsunarverður krimmi. Sumir krimmar, sem
eru samfélagslega tengdir, eru aldarspeglar. Mig lang-
aði til að Morgunengill væri slíkur aldarspegill, að því
leyti að ég vildi ekki bara skrifa um það sem væri að
gerast, heldur um það sem getur gerst í þessu ástandi.“
Þú getur tekið undir að það sé ákveðinn boðskapur
í sögunni?
„Ég get tekið undir það. Samt er boðskapur ekki orð
sem mér er tamt. Ég held að sagan lýsi mörgum við-
horfum sem eru uppi meðal okkar til þess sem gerst
hefur. Í þessari sögu prófa ég það í fyrsta skipti að nota
tvö sjónarhorn. Hingað til hafa allar sögurnar verið
skrifaðar í fyrstu persónu nútíð frá sjónarhóli Einars,
lesandinn upplifir það sem bærist innra með honum og
fær viðbrögð hans við atburðum. Í þessari sögu tek ég
inn annað sjónarhorn, sem er sjónarhorn persónu sem
er kannski eina hetjan í sögunni.“
Þú segir að þú viljir skrifa um það sem gæti gerst í
M
orgunengill er ný glæpasaga eftir Árna
Þórarinsson sem hefur hlotið afar góða
dóma. Í henni er Einar blaðamaður í að-
alhlutverki, en hann er lesendum Árna
að góðu kunnur úr fyrri bókum. Bókin gerist í íslensk-
um samtíma og meðal persóna eru auðmaður með
milljarðaskuldir og fátækur bréfberi á Akureyri.
Lengi hef ég tekið því fólki með varúð sem gefur
sjálfu sér titilinn listamaður, segir Einar blaðamaður
á einum stað í bókinni. Ertu sammála þessu?
„Ég er sammála að því leyti að mér finnst kjánalegt
þegar fólk talar í tíma og ótíma um sjálft sig sem lista-
menn. Það er ekki þess eigið mat sem ræður því hvort
það er listamaður eða ekki. Þeir sem njóta listaverka
eiga að skera úr um það. Sjálfur hef ég alltaf verið feim-
inn við þetta orð rithöfundur. Í símaskránni er ég enn
titlaður blaðamaður og enn hef ég ekki gengið í Rithöf-
undasambandið.“
Af hverju ekki?
„Ég þrífst illa í félögum og er eiginlega hálfgerður fé-
lagsskítur, svo ég segi eins og er. En Rithöfunda-
sambandið er auðvitað fínt fagfélag og kannski manna
ég mig upp í að ganga í það.“
Óhamingja í auðsöfnun
Ertu oft spurður hvort þú sért Einar blaðamaður?
„Já, eða spurður hvort hann sé eins og ég. Því er til
að svara að hann er barnið mitt, en börn eru sjaldnast
ljósrit af foreldrum sínum. Sumt eigum við Einar sam-
eiginlegt og annað ekki. Í upphafi var hann kokkteill úr
erkitýpu krimmahefðarinnar, góðum og breyskum
blaðamönnum sem ég hef kynnst og já, ýmsu úr sjálf-
um mér. Það er ekki endilega mitt að greina bækur
mínar en mér finnst sögurnar um Einar breytast eftir
þriðju bókina. Bækurnar eru allar sagðar í fyrstu per-
sónu af Einari en þegar hann hættir að drekka verða
bækurnar ekki eins sjálfhverfar og þær voru á köflum.
Þegar menn eru meira og minna sídrukknir snýst tal
þeirra að stórum hluta um eigin líðan og þeir reyna að
spila sig eitthvað annað en þeir eru. Áfengið er vörn
hins drykkjusjúka gagnvart umhverfinu. Að sumu
leyti eru bækurnar þroskasaga Einars, hvernig hann
uppgötvar ábyrgð sína á sjálfum sér og öðrum. Um leið
og hann hættir að drekka verða sögurnar samfélags-
legri og úthverfari og snúast æ meir um annað fólk en
hann. Og um leið förum við Einar kannski að eiga æ
meira sameiginlegt.“
Útrásarvíkingur er áberandi persóna í sögunni. Á
einum stað í verkinu er vitnað í þessi orð franska rit-
höfundarins Balzacs: Bak við mikla auðsöfnun
Viðtal
Kolbrún Bergþórsdóttir
kolbrun@mbl.is
Vildi skrifa
um það sem
gæti gerst
Nýjasta glæpasaga Árna Þórarinssonar lýsir stöðunni í samfélagi
hrunsins. Höfundurinn segir að sig hafi langað til að skrifa um
það sem gæti gerst í slíku ástandi. Í viðtali ræðir Árni um glæpa-
sögur, íslenskt samfélag og óhamingjuna á bak við auðsöfnun.