Ný saga - 01.01.1987, Blaðsíða 62

Ný saga - 01.01.1987, Blaðsíða 62
Frelsisþrá í sjálfstæðisbaráttu íslendinga Hófst sjálfstæðisbaráttan sem andsvar við frjáls- lyndum hugmyndum úr Evrópu? Hver var kveikjan að ‘sjálfstæðisbaráttu íslendingaá 19. öldPAðhvaða markmiðum stefndu forystu- menn þessarar hreyfingar í þjóðfélagsmálum? 1 4. hefti Tímarits Máls og menningar 1986 leitast Guðmundur Hálf- dánarson sagnfræðingur við að svara þessum og ámóta spurningum, en svör hans eru öðruvísi en við heyrum oftast um þessi mál. Saga íslensku sjálfstæðis- baráttunnar er að áliti Guð- mundar orðin hálfgerð helgi- saga, sem samræmist veru- leikanum illa í mörgum grein- um. Hún er eitthvað á þá leið að fram kom hópur íslenskra gáfumanna, sem við náms- dvöl erlendis hreifst af þeirri frelsisöldu er fór um Evrópu- lönd rétt fyrir og um miðja síðustu öld. Þeir sáu alþýðu manna rísa upp og „brjóta af sér kúgunarfjötra einvalds- stjórna undir merkjum frjáls- hyggju og þjóðernisstefnu." Þessi nýja stjórnmálahreyf- ing bar meðal annars fram kröfur um frelsi einstaklings- ins til athafna og að markað- urinn yrði settur í öndvegi við ráðstöfun auðmagns, auð- linda og vinnuafls. Þegar íslensku stúdentarnir komu heim tóku þeir að boða þessar kenningar og almenningur tók undir boðskapinn: frelsis- barátta íslendinga var hafin. Þessa sögutúlkun telur Guðmundur Hálfdánarson í hæsta máta villandi. Flestir þingmenn hins nýendurreista Alþingis og bændur yfirleitt voru lítt snortnir af evrópskri frjálshyggju. Guðmundur heldur því fram að lífsskynj- un og hugmyndaheimur íslenskrabændaummiðja 19. öld hafi verið svo ólíkur frjálshyggjunni að þeir hafi ekki haft neinar forsendur til að ganga þess konar hug- myndum á hönd. Til vitnis leiðir Guðmundur viðhorf alþingismanna til takmörk- unar öreigagiftinga, en slíkar tillögur bar oft á góma um miðbik aldarinnar. Sú skoðun náði meirihlutafylgi á Alþingi 1859 að það bæri að takmarka giftingar fátæklinga, vegna þess að samfélaginu stafaði hætta af þeim; þær hefðu í för með sér óæskilegar barneign- ir og aukin sveitarþyngsli. Háleitum hugmyndum um einstaklingsfrelsi var ekki fyrir að fara hjá þingmönnum um þetta leyti. „Frelsi var að þeirra mati ekki skýlaus rétt- ur sérhvers manns heldur gjöf samfélagsins til þeirra sem með það kunnu að fara." Frjálslyndrar stefnu var frekar að vænta úr annarri átt. „Ef satt skal segja, þá virðist stjórnin og fulltrúar hennar hafa verið það afl á þingi sem einna harðast barð- ist fyrir auknu frjálslyndi á Islandi um og eftir miðja 19. öld." Máli sínu til stuðnings nefnir Guðmundur afstöðu konungsfulltrúa á Alþingi og viðleitni dönsku stjórnarinn- ar til að auka atvinnufrelsi á 7. áratug aldarinnar. Framá- menn sjálfstæðisbaráttunnar kærðu sig kollótta um frjáls- lynda efnahagsstefnu og ein- staklingsfrelsi, en þjóðfrelsi vildu þeir, sem losaði lands- menn undan yfirráðum Dana. Sjálfstjórnina virðast þeir síður en svo hafa ætlað að nota til að umbylta hinu hefð- bundna samfélagi, heldur til hins gagnstæða: að styrkja landbúnaðarsamfélagið gegn efnahagslegri frjálshyggju, sem tók að skjóta rótum í þjóðfélaginu fyrir tilstuðlan dönsku stjórnarinnar. „Þess vegna má spyrja hvort upphaf baráttunnar fyrir íslensku þjóðfrelsi megi ekki rekja til þeirrar viðleitni Islendinga að verjast frjálslyndri stefnu dönsku stjórnarinnar." Þessi túlkun Guðmundar Hálfdánarsonar er nýstárleg og vafalaust umdeild. Þess vegna hefur Ný saga fengið tvo sagnfræðinga til að segja álit sitt á henni, en það eru þeir Gunnar Karlsson próf- essor í sögu og Guðmundur Jónsson menntaskóla- kennari. i \ 60
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116

x

Ný saga

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Ný saga
https://timarit.is/publication/806

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.