Ný saga - 01.01.1995, Blaðsíða 75

Ný saga - 01.01.1995, Blaðsíða 75
Sigfús Haukur Andrésson Almenna bænarskráin, tveggja alda afmæli þessu ári (1995) er tveggja alda af- mæli almennu bænarskrárinnar, sem var fyrir margra hluta sakir harla sér- stætt og merkilegt plagg.* Hún er dagsett á Alþingi við Öxará 24. júlí 1795 og sett fram sem allsherjar kæruskjal íslendinga til kon- ungs yfir takmörkuðu verslunarfrelsi og af- leitum viðskiptakjörum. Var ástandinu lýst af miklum tilfinningahita og beitt orðalagi, rök- semdum og aðferðum sem áttu sér engar hlið- stæður við aðrar bænarskrár landsmanna til konungs, og gengið var svo langt að gefa hana út á prenti. Jafnframt var farið fram á fullt verslunarfrelsi við utanríkisþjóðir og ýmsar fleiri umbætur á verslun landsins. Konungsverslun breytt í fríhöndlun Með konunglegri auglýsingu 18. ágúst 1786 og ýtarlegri tilskipun 13. júní árið eftir var íslenska verslunin gefin frjáls þegnum kon- ungs í Danmörku, Noregi og hertogadæmun- um Slésvík og Holtsetalandi, að ógleymdum íslendingum sjálfum. Hefur þetta hálffrjálsa verslunarfyrirkomulag löngum verið kallað fríhöndlun. Fram að því, eða síðan 1602, hafði íslenska verslunin verið algerlega einokuð og oftast seld einkaaðilum á leigu en rekin sem ríkiseinokun eða svonefnd konungsverslun árin 1759-63 og 1774—88. Á dögum konungs- verslunar síðari kom m.a. að fullu til fram- kvæmda sú breyting, sem hafði byrjað nokkru áður sunnanlands og vestan, að starfslið versl- unarinnar var almennt látið búa í landinu árið um kring í stað þess að koma með skipunum um vorið og hverfa á brott á haustin, eins og gerst hafði lengst einokunar. Jafnframt því sem konungsverslunin síðari var lögð niður (sem gerðist aðallega vorið og sumarið 1788) voru kaupmönnum hennar eða öðrum helstu starfsmönnum á hinum 25 verslunarhöfnum landsins seldar verslanir þar með mjög vægum lánskjörum og skipum kon- ungsverslunar skipt milli þeirra fyrir gjafverð, gegn því að þeir rækju stöðuga verslun á ís- landi a.m.k. þar til þeir hefðu greitt að fullu skuldir sínar við konung.1 Nýlendusnið og selstöðufyrírkomulag Upphaflega var svo til ætlast að þessir nýju sjálfseignarkaupmenn, sem voru yfirleitt danskir en höfðu búið misjafnlega lengi á ís- landi, yrðu þar áfram og mynduðu kjarna inn- lendrar verslunarstéttar. Niðurstaðan varð hins vegar sú, að þeir settust nær allir að í Kaupmannahöfn og ráku verslanir sínar á ís- landi þaðan sem svonefndar selstöðuverslan- ir. Pessi ráðabreytni kaupmanna stafaði ekki einungis af því að þeir undu hag sínum illa á íslandi. Samkvæmt fyrrnefndri verslunartil- skipun mátti kaupmaður á íslandi ekki reka neina beina verslun við lönd utan Danaveld- is, nema þá í félagi við þekkta kaupsýslumenn í einhverri af verslunarborgum Danmerkur, Noregs eða hertogadæmanna. Og til íslands- siglinga mátti eingöngu nota skip í eigu þegna Danakonungs.2 Vegna þessa nýlendufyrir- komulags á verslun landsins var það yfirleitt hagkvæmast kaupmönnum að láta faktora (verslunarstjóra) annast verslanirnar á íslandi en búa sjálfir í Kaupmannahöfn, sem varð 73
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116

x

Ný saga

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Ný saga
https://timarit.is/publication/806

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.