Saga - 2005, Blaðsíða 225

RITDÓMAR
223
þótt hafa haft umtalsverð áhrif á embættisveitingar á íslandi þá hafa
tengslanet ekki verið tekin til skipulegrar rannsóknar í sagnfræði 19. aldar.
Einnig er vakið máls á hinni flóknu stöðu íslenskra embættismanna á tím-
um einveldisins, en þeir voru í senn fulltrúar dönsku stjómarinnar á íslandi
og þeir sem helst þurftu að óttast þær breytingar sem fylgdu nýjum tímum
í danska ríkinu. Ekki hefur öllum spurningum um viðbrögð embættis-
mannanna verið svarað, en Niitverk och nepotism opnar nýjar leiðir til rann-
sókna á stöðu íslenskra embættismanna, sjálfsmynd þeirra og embæths-
færslu.
Guömundur Hálfdanarson
Aðalgeir Kristjánsson, SÍÐASTI FJÖLNISMAÐURINN. ÆVI KON-
RÁÐS GÍSLASONAR. Skmdda. Reykjavík 2003. 310 bls. Listi yfir
merkisár í samtíma og lífi KG. Listi yfir háskólafyrirlestra KG
1848-1886. 20 fylgiskjöl. Resumé p& dansk. Heimildaskrá, nafnaskrá,
myndir og kort.
„í lifanda lífi var Konráð viðkvæmur og þoldi illa ef honum fannst gert á
hluta sinn. Það var því með hálfum huga að ég safnaði saman þeim drög-
um sem ég átti og gerði úr þessa bók" (bls. 8), skrifar Aðalgeir Kristjánsson
í formála bókarinnar. Því ber að fagna að Aðalgeir skyldi láta slag standa
því að hér er á ferðinni læsilegt verk. Tilvitnuð orð sýna okkur einnig hversu
nálægur Aðalgeir er Konráði þótt rúm öld hafi skilið að fæðingu þeirra
tveggja. Það fer nefnilega ekki á milli mála að til þessa verks hefur valist sá
fræðimaður núlifandi sem gerst þekkir Konráð Gíslason. Má t.d. rifja það
upp hér að fyrir tveimur áratugum gaf Aðalgeir út bréfasafnið Bréf Konráðs
Gíslasonar (1984), auk þess sem hann hefur birt greinar um hann og ritað
bækur um samfélag íslendinga í Kaupmannahöfn á 19. öld. Raunar fer það
að verða eitt af furðum íslenskra fræða hversu afkastamikill Aðalgeir hefur
verið eftir að hann komst á eftirlaun.
Bókin skiptist í sex meginkafla sem aftur deilast niður í marga undir-
kafla. Sá fyrsti nefnist „Æsku- og þroskaár" og segir frá uppvaxtarárunum
í Skagafirði en Konráð fæddist árið 1808. Höfundur lýsir allítarlega því
menningarlega og félagslega umhverfi sem Konráð ólst upp í, einmitt
vegna þess að hann hneigðist snemma að skriftum og fræðistörfum. Hann
naut góðrar kennslu heima í héraði, fyrst móður sinnar og síðan Jóns pró-
fasts Konráðssonar og dóttur hans Þorbjargar. Við fylgjumst með því
hvernig Jón beitir sér fyrir því að koma Konráði í Bessastaðaskóla — þang-
að sem hann hélt árið 1825. Hann lauk síðan námi vorið 1831 með góðum
vitnisburði og sigldi svo þá um haustið til Hafnar. Til íslands átt hann ekki
afturkvæmt, þótt hann hefði nokkrum sinnum haft hug á því, eins og höf-
undur rekur. Eftir að hafa lokið undirbúningsprófum við Hafnarháskóla,