Líf og list - 01.10.1950, Blaðsíða 2

Listhvöt íslands.
JÓN LEIFS tónskáld er í senn kunn-
ur maður og litt kunnur hér á landi.
Nafn hans þekkja allir, og allir hafa
heyrt um hann dóma, ósjaldan harða
dóma.En músik hans þekkja færri,hún
er kölluð „óskilj anleg“, ef ekki eitt-
hvað enn verra. Vér eftirlátum öðrum,
lem færari eru, að útkljá það mál, því
að það er ekki músik Jóns Leifs bein-
línis, sem kemur oss til að minnast hans
í þessum þáttum, heldur hitt, að tón-
skáldið hefur nýlega gefið oss tækifæri
til að kynnast sér rækilega, einnig
þeim af oss, sem ekki erum eins og
heima hjá okkur í tónlistinni — en
þýzkukunnátta er hins vegar ófrávíkj-
anlegt skilyrði fyrir þessum kynnum.
f hendur vorar barst fyrir skemmstu
bók, sem Jón Leifs hefur sent frá sér,
Islands kúnstlerische Anregung heitir
hún, og leyfum vér oss að kalla hana í
bili Listhvöt Islands á voru máli. Þetta
er í sannleika einstæð bók í bókmennt-
um íslendinga, því að hún er hvorki
meira né minna en trúarjátning höf-
undarins.
Suður og norður.
í BÓK sinni lýsir Jón Leifs æsku-
kynnum sínum af miðevrópskri eða
suðrænni hljómlist, og hversu hann
snemma vann sér þá sannfæringu, að
sú list hefði þegar fullkomnað sitt
skeið, tindinum væri þegar náð af hin-
um miklu meisturum, og hver sá, sem
reyndi sig á þeim vettvangi, væri
dæmdur til að vera epigon, eftirlegu-
kind, því að möguleikamir til frum-
legrar sköpunar væru tæmdir. Þegar
tindinum er náð, hallar aftur undan
fæti, og í niðurförinni, undanhaldiiiu,
vildi Jón Leifs ekki taka þátt. Heldur
fara og leita nýrra landa. Og hann leit-
aði ekki langt yfir skammt, heldur fór
að rannsaka og lifa sig inn í íslenzk
þjóðlög, og sjá, hann fann sína
Ameríku, nýjan heim fullan dásemda,
sem lítt eða ekki vom kunnar. Og
hann ákvað að nema landið.
En Jón Leifs lét sér ekki nægja að
rannsaka gömul íslenzk þjóðlög.. Hann
beindi athygli sinni að allri norrænni
list og jafnvel sjálfri náttúm norðurs-
ins. Hann sökkti sér ofan í fomíslenzk-
ar bókmenntir, einkum þó skáldskap,
Eddukvæði, dróttkvæði og rímur.
Hann kynnti sér forna norræna skurð-
list, myndlist, byggingarlist, og alls
staðar þóttist hann finna vísi hins
sama. Smátt og smátt öðlaðist hann þá
sannfæringu, að þar sem suðrið hefði
þegar runnið sitt skeið, ætti norðrið
dýran vísi, sem aldrei hefði komizt til
þroska. Hin norræna list, norræni
andi, sem hann þóttist finna í öllum
gömlum norrænum listgreinum, væri
glæsilegt upphaf með stórkostlegum
möguleikum, sem aldrei hefðu verið
notaðir til nokkurrar hlítar, væri að-
eins upphaf. Hér sér Jón Leifs hið
mikla verkefni norrænnar listar, að taka
upp þráðinn, sem rofinn var um 1300,
og hann dreymir drauma stóra um þau
stórvirki, sem fram undan kunna að
vera. Sjálfur hefur hann ekki legið á
liði sínu til þess að þessir draumar
mættu rætast. Manni skilst, að hin
„norræna uppgötvun" hans hafi ráðið
i örlögum hans sem tónskálds, allt sem
hann hefur gert, eigi rætur sínar að
rekja til þessarar listrænu sannfæring-
ar. Þannig auðnast oss löndum Jóns
Leifs þá að minnsta kosti að skilja
frumhugmyndina, sem hin „óskiljan-
lega“ músik hans styðst við.
m
Svalt og bjart.
VÉR beiðumst vægðar, ef höfundi
bókarinnar finnst þessi örstutta grein-
argerð grunnfæmisleg. Oss finnst bók-
in athyglisverð og forvitnileg, og því
vildum vér ekki ganga þegjandi fram
hjá henni. Vafalaust er Jón Leifs'undir
það búinn, að einhverjir muni vilja
draga bók hans í dilk lítt þokkaðrar
heimspeki með því að setja „arisch“
og „germanisch" í staðinn fyrir „nord-
isch“ og „normannisch“. Ekki munum
vér svara þessu fyrir hann, til þess
mun hann sjálfur færastur, og gerir
það þegar að nokkru í bókinni. En það
er aldrei nema satt, að norðrið er svalt
og bjart, enda er alls ekki laust við, að
einhver gustkaldur súgur standi af list-
boðun þessarar bókar. Maður heldur,
að hann muni þá og þegar grípa frost.
Hitt er þó fyrir oss aðalatriði, að bók-
in virðist vera opinskátt plagg til að
sýna þroskaferil listamanns, sem fer
sínar leiðir, einn og óhræddur, eins og
sannfæring hans býður. Hún er per-
sónuleg, og það gerir hana læsilega,
þrátt fyrir þýzkt mál og þýzka fram-
setningu hugsunarinnar.
Mýmörg eru þau atriði í bókinni,
sem gefið gætu tilefni til umræðna —
og mótmæla —, en slíks er ekki kostur
hér. Sem dæmi má þó nefna draum-
sýnir höfundarins um íslenzka tungu,
er hann jafnvel lætur sér til hugar
koma, að hún geti orðið hefðarmál
„norrænna" andans höfðingja, eins og
latína var alheimsmál lærðra manna
fyrrum. Að láta eftir sér slíka útópíska
draumóra er ekki á neinn hátt aðlað-
andi, þótt vér viljum á hinn bóginn
fúsir vona með Jóni Leifs, að íslenzk
þjóðlög geti orðið uppspretta nýrrar
tónlistar á heimsmælikvarða, eins og
vér erum honum sammála um, að
fornbókmenntir vorar beri í sér fræ-
kom, sem enn munu verða stór tré,
þegar að verður hlúð. Og það er örv-
andi að heyra evrópskt menntaðan
Frh. á bls. 23.
2
LÍF og LIST