Líf og list - 01.02.1951, Blaðsíða 2

Hámenntaráð íslands
EKKI samir að ganga með sinnu-
leysi fram hjá stórmerku nýmæli,
sem fyrir skömmu er fram komið á
Alþingi. Menntamálaráðherra hefur
lagt fram frumvarp til laga um
„Akademíu íslands“. Þegar viljum
vér taka fram, að nafnið virðist oss
óhæft., Útlent orð réttlætist ekki í
íslenzku máli á því, að það sé alþjóð-
legt, því að sama máli gegnir um
fjölda orða, sem hefur ekki verið
veitt viðtaka í málið. Að vorum dómi
eru þetta þó ekki einu rökin gegn
nafninu, heldur ekki síður hitt, að
það er langt og stirt og mjög fram-
andlegt að öllu gervi, jafnvel þótt
því sé gefin kvenkynsmynd (en það
er raunar sjálfsagt, á grísku akade-
meia). Oss virðist viðhlítandi, að
stofnun þessi heiti Hámenntaráð fs-
lands. Akademisk stofnun er há-
menntastofnun, akademiskur andi
hámenntaandi.
Nafnbót og launabót
HÁMENNTARÁÐ eru ekki ný
bóla. í öllum siðmenntuðum löndum
hafa stofnanir með akademís nafni
viðgengizt öldum og aldatugum sam-
an. Gláestar minningar eru við þær
tengdar, enda geta flest hámennta-
ráð stært sig af nöfnum andlegra
mikilmenna, og stór afrek hefur
mörgum þeirra auðnazt að vinna. Er
það ekki sagt til að kasta rýrð á há-
menntaráð og menningargildi þeirra,
þótt bent sé á alvarleg glapræði og
þröngsýni, sem þeim hefur stundum
orðið á, eins og þegar franska há-
menntaráðið lokaði dyrum fyrir
mönnum eins og Rousseau, La Roc-
hefoucauld og Moliere, meðan aðal-
bornar vanmetakindur fylltu þar
fjölda stóla. En hámenntaráð, sem
er annað og meira en stórt nafn, á
að geta verið hin mesta blessun fyr-
ir menntirnar í landi sínu. Jónas Hall-
grímsson mundi hafa sagt, að það
ætti að efla alla dáð, styrkja orkuna,
hvessa viljann, glæða vonina, hressa
hugann og vefja lýð og láð farsæld-
um. Betur er ekki hægt að segja í
fám orðum, hverjar vonir vér mund-
um vilja mega gera oss um íslenzkt
hámenntaráð.
Þess vildum vér biðja góðfúsan
lesara, að hann taki ekki sem illspá
um framtíð þess hámenntaráðs, sem
nú er talað um að stofna, þótt vér
drepum á örfá atriði, sem skotið hef-
ur upp í huga vorum í þessu sam-
bandi. Það verður að vera skýr og
skorinorður vilji þessara laga, að
sæti í hámenntaráð sé ekki fyrst og
fremst nafnbót og launabót handa
prófessorum og borgaralegum rit-
höfundum (sem eru hættir að
skrifa) heldur embættisleg og sið-
ferðileg skylda til að vaka yfir vel-
ferð æðstu mennta í landinu. Verr
er af stað farið en heima setið, ef
þetta ráð verður hégómasamkunda,
middagar, skálaræður og orðuglit.
Hégómaskapurinn er alltaf óskemmti
legur, en þó er hann verstur, þegar
hann ber á herðum sér kápu mennta-
gyðjunnar. Orður er hægt að þola,
saklaus leikföng handa stórum börn-
um, sem hafa gaman af þeim, og þær
kosta samfélagið lítið. Bóndi lítur
yfir fé sitt á haustdegi. Hann sér
nokkra lambhrúta, sem honum finnst
verðir lífs og undaneldis, tekur upp
hníf sinn og hornstýfir þá til auð-
kenningar í eitt skipti fyrir öll. Síð-
an ekki söguna meir, og blessaðar
skepnurnar eru hvorki betri né verri
til undaneldis en áður. Þannig eru
orður. En nafnbót, sem færir sínum
manni viðurkenningu þess, að hann
sé einn af tólf mestu andans mönn-
um þjóðarinnar og tólf þúsund króna
verðlaun fyrir snillina á ári er við-
sjárverðari en marglit næla í barm-
inn í eitt skipti fyrir öll, hornskell-
ing lífhrútsins. Hún getur verið
háskaleg fyrir sál mannsins, sem
fær hana, og hún kostar fé, sem
raunar er ekki stórvægilegt, ef að
gagni kemur, en er þó lagleg summa,
ef henni er kastað á glæ. Fyrir tólf
sinnum tólf þúsund krónur mætti
t. d. gefa út stórmyndarlegt tímarit
fyrir vísindalega málfræði, svo að
eitthvað sé nefnt.
Hámenntaráð og háskólaráð
ÁSTÆÐULAUST er að óreyndu
að ætla, að hámenntaráð verði for-
dild e'in. I umræðum um það verð-
ur þvert á móti að gera ráð fyrir,
að þáð verði jafnan skipað þeim
beztu mönnumn, sem kostur er á,
og þeir hafi siðferðisþroska til að
skilja, hver vandi fylgir vegsemd-
inni, og viljastyrk til að breyta í
samræmi við það. Þannig vonum vér.
að ráðið verði skipað. En sú er skoð-
un vor, að verksvið ráðsins sam-
kvæmt frumvarpinu sé alltof þröngt.
Það er eins og löggjafinn sjái ekk-
ert verkefni annað en varðstöðu um
íslenzka tungu, og ekki virðist há-
skólaráð vera öllu skyggnara. Til-
lögur þess virðast oss með leyfi að
segja vera fremur þunnar á síðuna.
Háskólinn virðist fyrst og fremst
vilja grípa tækifærið og velta af sér
á hámenntaráð verkefnum, sem eðli-
legt er, að heimspekideild hans vinni
og hún hefur þegar hafið með mynd-
arskap. Er hér sérstaklega átt við
samningu vísindalegrar orðabókar,
en það starf leggur háskólaráð fyrst
af öllu til, að hámenntaráð vinni.
Er þó mál margra, að samning orða-
bókarinnar sé háskólanum vegsauki,
sem hann megi ekki af missa.
Þá leggur háskólaráð til, að há-
menntaráð láti gefa út skrá um
góð og æskileg nýyrði. Um þetta er
allt gott að segja, en oss virðist það
smátt verkefni fyrir tólf þá beztu.
Þó er enn lítilfjörlegra fyrir tólf þa
beztu að taka saman amböguskrá,
þar sem birt séu til viðvörunar bögu-
Frh. á bls. 23.
2
LÍF og LIST