Íslenzk tunga - 01.01.1964, Blaðsíða 154
Úr fórum Orðabókarinnar
IV
Billa
tvasabÓKUM Björns M. Olsens, þ. e. orðasyrpu hans úr mæltu máli
[ frá síðustu áratugum 19. aldar, segir á einum stað, að billa f.
[bidla] komi fyrir á Vestfjörðum og merki ‘kveisa’. Orð þetta hef-
ur af einhverjum ástæðum ekki komizt inn í Orðabók Sigfúsar Blön-
dals, og á það raunar heima um fleiri orð í vasabókunum. Síðar
rakst ég svo á þetta sama orð í orðasafni, er Ólafur kennari Ólafsson
frá Þingeyri í Dýrafirði hafði tekið saman í kringum 1920, og þá í
merkingunni ‘lasleiki, vesöld’. Ekki veit ég til, að billa komi fyrir
annarsstaðar á prenti en hjá Guðmundi Hagalín rithöfundi; en í
Kristrúnu í Hamravík (bls. 36) er talað um billuskolla: „En það er
meiri billuskollinn, sem alltaf er að plaga ykkur . . .“ Guðmundur
hefur orðið billa m. a. eftir ömmu sinni og segir, að það sé liaft um
leiðan lasleika, smitandi, en ekki alvarlegan. Ég spurðist svo frekar
fyrir um þetta orð í þættinum um íslenzkt mál, og kom þá í ljós, að
ýmsir Vestfirðingar könnuðust við það og þá helzt á sunnanverðum
Vestfjörðum, eða svæðinu frá Barðaströnd norður til Dýrafjarðar.
Orðið var ýmist haft um magaveiki eða þá vesöld almennt; ég át svo
mikið af salta kjölinu á Lambeyri, að ég var hartnœr búinn að já
billu; það er einlwer billa í honum, þ. e. ‘vesöld, vella’. Þá þekktist
það, að billa væri haft sem nafn á sauðkind, sem verið hafði óhraust
í uppvexti. Svo virðist sem hlutbundna merkingin ‘kveisa, magaveiki’
sé upphaflegri en almenna merkingin ‘vesöld’, og kemur það bæði
heim við sennilega merkingarþróun og elztu dæmin um orðið billa,
þ. á m. umsögn B. M. Ólsens.
Engar eldri heimildir eru til um orðið og óvíst, hvort á að rita
það með i eða y, uppruni þess og ætterni óljós með öllu. Mönnum