Íslenzk tunga - 01.01.1965, Blaðsíða 22
GUNNAR KARLSSON
Um aldur og uppruna lcv-framburðar*
1.0. Eins og kunnugt er, hefur hv- breytzt í kv- í upphafi orða í
íslenzku á miklum hluta landsins.1 Breyting þessi kemur víða fyrir
í norrænum málum. í færeysku er hún algjör. í norsku hefur hún
orðið í öllum norður- og vesturhluta landsins. í sænskum mállýzk-
um á Finnlandi og Eistlandi kemur þessi breyting einnig fyrir, sömu-
leiðis í norrænum málum á Hjaltlandi. Annars hefur h víðast fallið
brott á undan v í norrænum málum. í norsku og færeysku virðist
breyting hv- í kv- hefjast á 14. öld.2
Um aldur og fyrstu heimkynni breytingar þessarar í íslenzku er
ýmislegt á huldu, þótt allir séu sammála um, að hún hafi hafizt
Iöngu síðar hér en í öðrum norrænum málum. Björn K. Þórólfsson
taldi, að breytingin ætti upptök sín í Skagafirði og studdist við
heimildir um hana þar frá 17. öld, rímskorðað kv- fyrir hv- í vísu
eftir Hallgrím Pétursson og ummæli orðabókarhöfundarins Guð-
mundar Andréssonar.3 Áður höfðu menn að vísu þótzt finna nokkur
dæmi eldri, en þau hafa reynzt haldlaus.4
* Svavar Sigmundsson stud. mag. hefur vakið athygli á rithættinum kv- fyrir
hv- hjá Jóni Vigfússyni, og er öll greinargerð fyrir því dæmi eftir hann.
1 Með hv- í nútímaframburði er jafnt átt við [xw] og [x], en ætla má, að
það sé aðeins kringda afbrigðið, [xw], sem breytist í kv-, [khv].
2 D. A. Seip, Nye studier i norsk sprákhistorie (Oslo 1954), 182—190.
3 Um íslenskar orSmyndir á 14. og 15. öld og breytingar þeirra úr fornmál-
inu (Reykjavík 1925), xxxiv.
4 Jóhannes L. L. Jóhannsson nefnir tvö dæmi, frá 1503 og um 1720 (Nolckrar
sögulegar athuganir um helztu hljóSbreytingar o. fl. í íslenzku, einkum í miS-
aldarmálinu (1300—1600) (Reykjavík 1924), 130). Björn K. Þórólfsson segir
þau bæði röng (Um íslenskar orSmyndir, xxxiv neðanm.). Einnig segir Jóhann-